بعضی از اندیشمندان پیدایش موسیقی را به پیدایش عقاید دینی اولیه و پرستش خدایان گذشته نسبت میدهند و معتقدند که انسانهای اولیه برای پرستش خدایان سرودهای مذهبی و آوازهای دستهجمعی یا شکوهی برگزار کردهاند.
تعداد دیگری از اندیشمندان پیدایش موسیقی را با پدیده اعلام و خبر همراه میدانند به این معنی که انسانهای اولیه هر موقع که نیاز داشتند همدیگر را صدا بزنند مجبور میشدند که از دو صوت کوتاه و بلند استفاده کنند و به این ترتیب موسیقی با صوت انسان شکل گرفت.
برخی از اندیشمندان نیز موسیقی را فریاد ما مینامند انسانها حرکات و فعالیتهای مربوط به کار را با ریتم موزونی انجام میدهند مانند وارد کردن ضربههای چکش یا پتک هنگام کار و همچنین با ریتم کار نجواکنان به زمزمههای میپردازنده که در رفع خستگی موثر است.
از دیدگاه جامعه شناختی انتظار میرود که هرچه منطقهای از نظر تاریخی و قدمت بیشتری داشته باشد گونههایی از عادات و رسوم مظاهر فرهنگی گذشتهاش را به همراه داشته باشد.
موسیقی اصیل فولکلور کردی ضمن همراهی با آداب و رسوم اندیشهها، عقاید از واژگان و اصطلاحات متداول در زبان کردی و لهجههای آن بهره میگیرد و همیشه در عرصه فرهنگ جامعه حضور دارد و گاهی نیز بهعنوان نشانهای از تاریخ کهن نمایان میشود مانند بالوره، هوره، مور که پیوند این نوع موسیقی را با موسیقی باستانی نمایان میسازد.
لاوک (کرمانجی)، بیت (سورانی)، مقام، حیران، هوره (کلهری)، سیاچمانه (هورامی) مور (کلهری) گورانی یا ستران، بند و هلبست آوازهای با ریتم و سرعت بالا سبکهای هستند که در شیوه خوانندگی کردی وجود دارند.
درخشش موسیقی کردی
موسیقی کردی توانسته با پرورش هنرمندان شناخته شدهای مانند استاد شهرام ناظری، گروه کامکارها، دکتر رضا اردلان و هنرمندانی دیگر در عرصه جهانی خوش بدرخشد و در چندین فستیوال جهانی مقامهای کسب کردند و البته در گذشتهها هنرمندانی بودند که آثار آنها ثبت نشده است.
این درخشش موسیقی کُردی به نحوی توانسته در موسیقی دیگر مناطق نیز تاثیرگذار باشد.
عوامل موثر در شکلگیری موسیقی فولکلور کردی
تاثیرات جغرافیایی، تاریخی و وقایع مربوط به آن، ملتها و اقوام همجوار ورود اقوام و ملل دیگر به این سرزمین، تاثیرپذیری از ادیان، مذاهب و بهطور کلی همه ایدئولوژی و باورهای باستانی کهن در شکلگیری موسیقی فولکلور کردی تاثیرگذار بودند.
جغرافیای این مناطق با کوهستانی بودن و پوشش جنگلی با درختان زیبا و بینظیر، گونههای مختلف جانوری، پرندگان خوش صدا مانند کبک، تیهو و قرقاول از یک سو و مناطق جلگهای کشاورزی و دامداری و یا دشتهای گرمسیری که رودخانههای از کنار آنها میگذرد تاثیر شگرف و عمیقی بر محتوا، لحن و بیان موسیقیایی در این سرزمین برجا گذاشته است به عنوان مثال در شعرها و ترانههای اصیل کردی از پهلوانان و قهرمانان به عنوان پلنگ یاد میشود.
در شعرهای عاشقانه یار را به اهو “کارمامز” تشبیه میکنند و راه رفتن را به مانند خرامیدن کبک در بوتههای وصف میشود در برخی از متون ادبیات شفاهی درختان قدیمی و کهن بهعنوان شاهد و ناظر بر حوادث و دردها و رنجها گرفته میشود.
در هر منطقهای بر اساس مشخصههای ساختار فرهنگی و هنری تفاوت در نغمهها، گامها، ضربآهنگها، فرمها و به کارگیری سازها به وجد میآید که شامل رابطه موسیقی با نظام اجتماعی، قشربندی هنرمندان، زمینههای اجتماعی و جامعه شناسی شعر و موسیقی، ادبیات و سرودهها، سنخشناسی ادبیات، اشعار و موارد فراوان دیگری است این نوع موسیقی از ابتدای تولد فرد تا هنگام مرگ با فرد همراه است.
پیداش موسیقی کردی
کردستان سرزمین ترانهها و اهنگهای مختلف است و در هر منطقه از آن صدها اهنگ، ترانه، بیت و لالایی وجود دارد به عقیده بسیاری از تاریخنویسان و موسیقیدانان، کردستان مهد تمدن موسیقی جهان است موسیقی کردستان به دلیل زندگی سخت و معیشت دشوار در کوهستانها حالتی رزمی و کوبنده دارد و این حالت در رقص کردی “هه لپه رکه” هم وجود دارد.
در یک ویژه نامه موسیقی در فرانسه به نام ” فاسکه که” آمده است که در سرزمین “میسوپوتامیا” همان سرزمینی که کردها در آن سکونت دارند قدیمیترین مهد موسیقی جهان است.
پیدایش موسیقی کردی مثل دیگر اقوام و ملتها از افسانهها کردی شروع شده و حماسههای کردی نخستین طلیعهها هنر کردی را رقم میزنند افسانهها در قالب ترانههای کردی بوده این ترانهها در فرهنگ کردستانیها به ترانهها دیوانی مرسوم هستند و محتوای آنها افسانههای کردی است که شکل حماسی دارند و کاویس آغا مشهورترین کسی بوده که موسیقی حماسی پرداخته است.
در بخشی از مناطق کرد نشین که کردهای سورانی زندگی میکنند نوعی از موسیقی به نام “گورانی” وجود دارد که ترانههای ان در شهرهای ارومیه و کردهای ترکیه مرسوم است و به ترانه آنها “لاوژه” گفته میشود و موسیقی ” هوره” هم مربوط به کردهای ایلام و کرمانشاه است.
موسیقی ” مولودی” نوعی دیگری از موسیقی کردی است که در وصف پیامبر اسلام و در زاد روز پیامبر اجرا میشود که آلت این نوع موسیقی دف است و در آیین خاکسپاری هم موسیقی چمری که ترکیبی از دهل و سرنا است در برخی از مناطق کرد نشین اجرا میشود.
کردها موسیقی را جزیی از زندگی خود میدانند و موسیقی در زندگی آنها ریشهای محکم و ناگسستنی دارد در بیشتر مراسم و آیینها موسیقی مربوط به این آیین را اجرا میکنند تار، تنبور، دف، دوزله، دهل، کمانچه، دیوان و شمشال مهمترین سازهای موسیقی کردی هستند سازهای موسیقی کردی با ابزار ساده و به دست هنرمندان کرد ساخته میشود.
بیت یکی از مهمترین مقامهای کلاسیک کردی است که از یک نغمه ساده در وصف جنگ و سرداران و شخصیتهای برجسته کردی خوانده میشود.
لاوک داستانهای روایاتی با مضامین حماسی و عرفانی که با کردی کرمانجی خوانده میشود حیران هم با کردی کرمانجی و سورانی خوانده میشود هوره هم با کردی کلهری و به صورت غیر ریتمک و باستانی اجرا میشود و سیاهچمانه هم با زبان کردی هورامی و به صورت ریتمی آرام و بدون ریتم هم اجرا میشود همچنین بند و هلبت که نوع دیگری از موسیقی است که در مراسمهای شاد با ریتمیشاد همراه با دست زدن “چه پله” در منطقه هورامان اجرا میشود.
موسیقی کردی در سالهای اخیر دست خوش تغییراتی شده و کسانی که در این سالها وارد عرصه موسیقی شدند تلاش کردند که تغییراتی در موسیقی کردی برای جذب مخاطبان جوان ایجاد کنند اما موسیقی فولکلور کردی همچنان اصالت خود را حفظ کرده است.
زینب طلایی