«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا از ابتدای حضور در کاخ سفید تنش‌هایی اقتصادی و تجاری مختلفی با جهان داشته است. دولت او یا با اتهام تهدید‌کنندگان امنیت آمریکا دست به تحریم‌های اقتصادی زده و یا با افزایش تعرفه‌ها، جنگ تجاری با کشورهای متحد به راه انداخته است.
این تاجر آمریکایی که حالا یک سال و نیم است صندلی ریاست جمهوری ایالات متحده را اشغال کرده است، با شعار «اول امریکا» پای خود را به کاخ سفید باز کرد. او از همان زمان انتخابات ریاست‌جمهوری، از توافقات تجاری آمریکا با دیگر کشورها به‌عنوان ضرباتی مهلک بر ساختار تولید داخلی کشورش یاد می‌کرد.
ترامپ برای محقق کردن شعار انتخاباتی خود در جهت تغییر تمامی ترازهای تجاری منفی آمریکا با کشورهای مختلف جهان، بر کالاهای خارجی که وارد آمریکا می‌شوند، تعرفه‌های مالیاتی سنگینی اعمال کرده است.
آخرین تصمیم ترامپ در اعمال ۲۵ درصد تعرفه بر واردات فولاد و ۱۰ درصد تعرفه بر واردات آلومینیوم متحدان اروپایی، کانادا، مکزیک و بسیاری دیگری از کشورهای جهان را خشمگین کرد. حالا متحدان ایالات متحده نیز از تصمیمات جنجال برانگیز ترامپ در امان نیستند. آمریکا با جامه عمل پوشاندن به تهدیدهای افزایش تعرفه فولاد و آلومینیوم، روابط تجاری در دو سوی آتلانتیک را وارد دوره جدیدی کرده است.
ترامپ در اخذ این تصمیم معتقد بود که با این اقدام یک بازی برد-برد برای ایالات متحده را آغاز کرده، اما حالا با مقابله به مثل اروپا و واکنش‌های تلافی‌جویانه چین، بریتانیا و مکزیک، به نظر می‌رسد تعبیر جنگ تجاری میان متحدان قدیمی به واقعیت نزدیک‌تر شده باشد.
پس از نهایی شدن تصمیم ترامپ، متحدان سنتی آمریکا مخالفت صریح خود را ابراز داشته و با شکایت در سازمان تجارت جهانی علیه واشنگتن دست به اقدامی تلافی جویانه زدند. اتحادیه اروپا اعلام کرد که به مثابه اقدامی متقابل علیه واشنگتن، واردات آمریکایی تحت تعرفه‌های جدیدی قرار می‌گیرند.
کمیسر امور تجاری اتحادیه اروپا اعلام کرد که «ما نمی‌خواستیم به چنین جایی برسیم اما با تصمیم یکجانبه واشنگتن، گزینه دیگری نداشتیم.» خانم مالم‌‌استروم اعلام کرده که اگر آمریکا دوباره به تعرفه‌های پیشین بازگردد، اروپا هم در گامی که برداشته تجدیدنظر می‌کند.
تصمیمات تجاری اخیر ترامپ را می‌توان اولین جرقه اعلام جنگ تجاری آمریکا نه تنها به اروپا بلکه به جهان قلمداد کرد. رئیس جمهوری آمریکا در تصمیمی جدید در 15 ژوئن با اعمال 25 درصد تعرفه بر 800 قلم کالای چینی به ارزش 50 میلیارد دلار این‌بار برای جامعه جهانی خط و نشان کشید.
تصمیم ترامپ در وضع تعرفه‌های سنگین در برابر کشورهای که تا چندی پیش مناسبات تجاری گسترده‌ای با آن‌ها داشته است تنها به بعد اقتصادی محدود نخواهد شد، بلکه می‌تواند در مناسبات سیاسی و دیپلماتیک ایالات متحده امریکا در سطح بین‌المللی نیز خدشه وارد کند.
با اقدامات و موضع‌گیری‌های انجام شده اروپا، کانادا و چین مدعی شده‌اند که اجازه نمی‌دهند آمریکا بر تجارت جهان رهبری کند، اما با وجود وابستگی اقتصادی این متحدان سنتی به ایالات متحده باید دید که چه اقدامی را در دستور کار خود قرار داده‌اند؟ و از سوی دیگر چرا ترامپ اینگونه در مقابل اقتصاد جهان قد علم کرده است؟ آیا تنها دلیل او عمل به وعده انتخاباتی خود است؟
در پاسخ به سوال اول می‌توان گفت که در واکنش به تصمیم ترامپ اتحادیه اروپا، چین و هند شکایتی را تنظیم و به سازمان تجارت جهانی تسلیم کردند، ترکیه، ژاپن و روسیه نیز اقدام مشابهی را در همین خصوص انجام دادند. غول‌های صنعتی جهان تنها به تنظیم یک شکایت بسنده نکرده و اعلام کردند اقدامی متقابل در برابر سیاست‌های تجاری آمریکا در پیش خواهند گرفت.
از یک سو اتحادیه اروپا مصوب کرد که در مقابل آمریکا خواهد ایستاد و در همین راستا سقف تعرفه‌های گمرکی تازه در مرحله اول برای محصولات آمریکایی ۲میلیارد و هشتصد میلیون یورو خواهد بود و در مرحله دوم تا سقف ۳میلیارد و ششصد میلیون یورو نیز خواهد رسید.
اروپا این تعرفه‌ها را طوری تنظیم کرده است که بتوان افزایش تعرفه‌های صادراتی به آمریکا را جبران کند. از سوی دیگر چین تمام قد در برابر تصمیم ترامپ ایستاده و اعلام کرد که در برابر تعرفه 25 درصدی برای 800 قلم کالای استراتژیک چینی، پکن تصمیم گرفته تا به همان اندازه و میزان پاسخ این اقدام آمریکا را بدهد و تا 25 درصد تعرفه برای 659 کالای آمریکایی به ارزش 50 میلیارد دلار وضع کند. هر چند دولت ترامپ آن‌ها را تهدید کرده است که اگر دست به اقدامی تلافی‌جویانه بزنند، واشنگتن فشارهای تعرفه‌ای مضاعفی را بر آن‌ها اعمال خواهد کرد.
خشم توئیتری ترامپ از انزوا در G7
و اما کانادا، نخست وزیر دولت کانادا نیز پس از برگزاری نشست گروه G7 تصمیم ترامپ را در اعمال تعرفه بر واردات آلمینیوم و فولاد توهین به این کشور دانست. سخنان «جاستین ترودو» باعث شد ترامپ بار دیگر سیاست‌های توئیتری خود را پیش بگیرد.
رئیس جمهوری آمریکا در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: تجارت آزاد اگر متقابل نباشد باید آن را تجارت احمقانه خواند. کانادا طبق گزارشی که منتشر کرده است، تقریبا یکصد میلیون دلار از تجارت با آمریکا به دست می‌آورد. آن‌ها بر لبنیات ما 270 درصد مالیات بسته‌اند.
«دونالد ترامپ» در توئیت دیگری بار دیگر بر شعار «اول آمریکا» تاکید کرد و نوشت: «چرا من به عنوان رئیس جمهوری آمریکا باید اجازه بدهم که سایر کشورها همچنان مازاد تجاری زیادی در مقابل ما داشته باشند.
آن‌ها دهه‌هاست که این کار را می‌کنند و این درحالی است که کشاورزان، کارگران، مالیات‌دهندگان ما باید چنین هزینه گزاف و ناعادلانه‌ای بدهند؟ این در حق مردم آمریکا منصفانه نیست.» «هشتصد میلیارد دلار کسری تراز تجاری. به علاوه، آمریکا تقریبا تمام هزینه ناتو را داده و از بسیاری از همان کشورهایی که در زمینه تجاری ما را متضرر کرده‌اند، حمایت می‌کند.» او همچنین معتقد است که اتحادیه اروپا 151 میلیارد دلار مازاد تجاری داشته و باید هزینه بسیار بیشتری برای ارتش پرداخت کند.
رئیس جمهوری آمریکا در توئیت‌های خود به آلمان نیز تاخته و نوشته است: «آلمان یک درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف ناتو می‌کند، در حالی که ما چهار درصد از تولید ناخالص داخلی خود را که بسیار بیشتر از آن‌هاست، پرداخت کرده‌ایم. ما از اروپا حمایت می‌کنیم، اما با زیان مالی بسیار زیاد. ما در زمینه تجاری به طرز غیرمنصفانه‌ای زیان دیده‌ایم. تغییر فرا خواهد رسید.»
ترامپ پس از اینکه همه خشم خود را از نشست G7 که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران در آن منزوی شده بود را در توئیتر به اطلاع همگان رساند، امضای خود از بیانیه پایانی این نشست پس گرفت تا بتواند انتقام این انزوا در میان غول‌های اقتصادی جهان بگیرد. گرچه این اتفاق با سابقه ترامپ در خروج ار معاهدات بین‌المللی اتفاق عجیب و غیر منتظره‌ای قلمداد نمی‌شود.
جامعه جهانی تنها به اقدام متقابل در برابر جنگ تجاری که ترامپ آتش آن را روشن کرد، بسنده نکرده است. خروج سرمایه‌ها از آمریکا راه حل دیگری است که برخی کشورها در پیش گرفته‌اند. روسیه در اولین واکنش خود 5/47 میلیارد دلار سرمایه خود که در اوراق قرضه آمریکا سرمایه‌گذاری کرده بود، را از این کشور خارج کرد. رقم سرمایه‌گذاری روسیه در اوراق قرضه و بهادار آمریکایی در ماه مارس گذشته (نیمه دوم اسفند 96 و نیمه نخست فروردین ماه 97) 1/96 میلیارد دلار اعلام شده بود.
رسانه‌های روسی با اشاره به آخرین گزارش سازمان خزانه‌داری آمریکا نوشتند: این گزارش نشان می‌دهد، روسیه 5/47 میلیارد دلار اوراق قرضه آمریکایی را فروخته است. در گزارش آمده است: در زمان حاضر شاخص سرمایه‌گذاری روسیه در اوراق بهادار آمریکا به پایین‌ترین سطح در 10 سال اخیر رسیده است. این اقدام روس‌ها قطعا خاص روسیه باقی نخواهد ماند و کشورهای دیگر نیز این رویه را پیش خواهند گرفت.
در این میان یکی دیگر از رخداد‌های که ترامپ باید نگران آن باشد، هم‌پیمانی چین و اروپا در برابر ایالات متحده آمریکا است. مقامات چینی و اروپایی در جریان مذاکرات اخیرشان برای سرمایه‌گذاری دو جانبه، کمپین تعرفه‌های تنبیهی دونالد ترامپ را هدف گرفته‌اند و برای مقابله با حمایت‌گرایی تجاری و یکجانبه‌گرایی به توافق رسیده‌اند. چین و اتحادیه اروپا تدابیر تلافی‌جویانه‌ای را علیه تعرفه‌های آمریکا اعلام کرده‌اند و بدون شک اتحاد آن‌ها چیزی نیست که خوشایند ترامپ باشد.
ترامپ از جان تجارت جهان چه می‌خواهد؟ با وجود اقدامات متقابل قدرت‌های اقتصادی جهان چرا ترامپ بر تشدید تصمیمات خود پافشاری دارد؟
در پاسخ به این سوالات باز به شعار «اول آمریکا» می‌رسیم. ترامپ همانطور که بارها در وعده‌های انتخاباتی خود مطرح کرده بود درنظر دارد آمریکا را به جایگاه سابق خود بازگرداند تا در تمامی مناسبات سیاسی و اقتصادی با جهان جایگاه برتر را به خود اختصاص دهد.
این رویکرد برتری طلبی این تاجر پرحاشیه باعث شده است تا او با نگاهی کاملا منفعت‌طلبانه حتی به هم‌پیمانان سنتی خود نگاه کند و برتری نسبی آن‌ها را در این رابطه دوطرفه نپذیرد. پس همانگونه که گفته بود در تلاش است تا تراز تجاری منفی آمریکا با طرف‌های مقابل، را سطح کلان تامین کند. از سوی دیگر در زمینه کالاهای خاص نیز از رویکرد خود عقب نشینی نکند.
ترامپ نه تنها به دنبال تامین تراز مثبت در ایالات متحده است بلکه می‌خواهد اگر در یک کالای عمده به یک کشور تراز تجاری مثبتی نسبت به آمریکا داشته باشد، این تراز مثبت به نفع واشنگتن تغییر کند.
اصرار ترامپ بر ایجاد تعرفه‌های تجاری بر کالاهای دیگر کشورها و تغییر تراز تجاری با طرف‌های مقابل، را می‌توان دارای مصرف داخلی دانست.
از سوی دیگر تلاش ترامپ برای تحقق وعده‌ها انتخاباتی به نگاه زیرچشمی او به انتخابات 2020 آمریکا برمی‌گردد. رئیس جمهوری آمریکا می‌خواهد شهروندان آمریکایی را برای ماندن در کاخ سفید مجاب کند. ترامپ قصد ندارد پس از پایان 4 سال صندلی ریاست جمهوری کاخ سفید را در اختیار کس دیگری قرار دهد و در این راه به‌عنوان تاجری کهنه‌کار تمامی راه‌های تجاری را آزمایش خواهد کرد تا بتواند «شعار اول آمریکا» را محقق کند.
با همه این تفاسیر به نظر می‌رسد طرح جنگ تجاری ترامپ با جهان، در نهایت نتایج معکوسی را برای او به همراه خواهد داشت و نه تنها منجر به پیروزی او در این جنگ نخواهد شد، بلکه زمینه انزوای آمریکا در برابر اتحاد دیگر قدرت‌های اقتصادی جهان را به همراه خواهد داشت. علاوه براین، رقابت تجاری آمریکا با دیگر کشورها زمینه‌ساز تضعیف همکاری‌های امنیتی و سیاسی در سطح جهانی خواهد شد و می‌تواند چند دهه اتحاد میان آمریکا متحدان سنتی این کشور را پایان دهد.
علاقه ترامپ به خروج از معاهدات بین‌المللی
ترامپ علاقه وافری به خارج شدن از معاهدات و توافقات بین‌المللی دارد و به نظر می‌رسد پشت پرده تمام توجیهاتی که برای این اقدامات مطرح می‌کند موارد منافع اقتصادی است. او هر سازمان و پیمانی را که برای ایالات متحده هزینه‌بر می‌داند لغو می‌کند تا گام دیگری به سوی شعار «اول آمریکا» بردارد. و با همین رویکرد توانسته است در یکسال و نیم گذشته در لغو معاهدات بین‌المللی یکه‌تازی کند.
او در هفته نخست ورود به کاخ سفید، در اجرای بیمه همگانی موسوم به «اوباما کر» محدودیت ایجاد کرده و سرانجام آن را لغو کرد و دقیقا یک روز پس از این اقدام نیز دستور خروج کشورش از یک پیمان اقتصادی فرامنطقه‌ای را صادر کرد. ترامپ با امضای دستوری اجرایی رسما فرمان خروج ایالات متحده از پیمان تجاری شراکت فرا آتلانتیک (TPP) را صادر کرد. این خروج در شرایطی انجام گرفت که نفوذ چین در منطقه آسیا اقیانوسیه در حال افزایش است.
کارشناسان معتقدند که این اقدام موجب فاصله گرفتن واشنگتن از متحدان و رقبای آسیایی‌اش می‌شود. این پیمان جمعیتی بالغ بر ۸۰۰ میلیون نفر را شامل می‌شد و گستره تاثیرش مستقیما ۴۰ درصد کل مناسبات اقتصادی جهان تاثیر داشت. ترامپ اعلام کرد که دولتش ترجیح می‌دهد پیمان‌های تجاری دوجانبه با کشورهای مختلف داشته باشد.
رئیس جمهور آمریکا در روز یکم ژوئن ۲۰۱۷ رسما اعلام کرد که کشورش از «توافق‌نامه پاریس» عقب‌نشینی می‌کند. ترامپ از این طریق مخالفت خود را با جبهه جهانی مقابله با خطراتی که زمین را به شدت تهدید می‌کند اعلام کرد. این درحالی است که تحلیلگران معتقدند که آمریکا دومین مقصر افزایش گرمای زمین و تغییرات آب و هوایی است. در چنین شرایطی بسیاری از شرکت‌ها و ایالت‌های آمریکا نیز حساب خود را از ترامپ جدا کردند و برای هرگونه همکاری با اجماع پاریس اعلام همکاری نموده‌اند.
و اما کناره‌گیری دوباره آمریکا از یونسکو یکی دیگر از اقدامات جنجالی ترامپ در عرصه بین‌المللی بود، «دونالد ترامپ» این‌بار به بهانه حمایت از رژیم صهیونیستی این سازمان را ترک کرد. نکته جالب در خروج از این سازمان بین‌المللی اینجا است که آمریکا یکی از بنیانگذاران اصلی یونسکو پس از جنگ جهانی دوم بوده است.
کارشناسان معتقدند خروج ترامپ از یونسکو نیز به روحیه تجاری ترامپ باز می‌گردد و او هر سازمانی که برای دولتش بار مالی داشته باشد را ترک خواهد کرد. بدعهدی‌های ترامپ در خروج از معاهدات بین‌المللی به یونسکو ختم نشده و او اعلام کرد کشورش از پیمان جهانی سازمان ملل برای بهبود مهاجران و پناهندگان نیز خارج می‌شود. ترامپ این پیمان را ناسازگار با سیاست‌های مهاجرتی آمریکا می‌داند.
پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی میان آمریکا و روسیه دیگر معاهده‌ای بود که ترامپ از آن شانه خالی کرد. در این خصوص روسیه نیز تهدید کرد که اگر از این معاهده خارج شود، روسیه موشک‌هایی در مرزهای خود و اروپا مستقر خواهد کرد.
عدم پایبندی به قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) با کانادا و مکزیک شاهکار دیگر رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا است. قراردادی که از ۲۲ سال پیش اجرایی شده بود به اعتقاد ترامپ برای آمریکا فاجعه بار بوده است. او در سخنرانی در ایالت نوادا تاکید کرده است که در نتیجه پیمان نفتا آمریکا سالانه صد میلیارد دلار از دست داده است.
اعمال تعرفه‌های گمرکی برای واردات فولاد و آلومینیوم از سوی واشنگتن که مغایر با مفاد پیمان نفتا است، انجام گرفت. در این میان تحلیلگران معتقد هستند که خروج از نفتا برای اقتصاد آمریکا گران تمام خواهد شد و بیکاری دست کم ۱۴ میلیون آمریکایی را درپی خواهد داشت.
خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران به عنوان سندی بین‌المللی که به امضای کشورهای ۱+۵ و ایران رسیده بود نیز یکی دیگر از فرار ترامپ از تعهدات بین‌المللی است. اقدامی که موجی از انتقادهای داخلی و بین‌المللی را این‌بار نه برای ایالات متحده بلکه برای شخص ترامپ به دنبال داشت.
و اما آخرین شاهکار بین‌المللی ترامپ خروج از شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد بود. ترامپ یکبار دیگر اسرائیل را بهانه‌های فرار از یک سازمان بین‌المللی قرار داد.
در این میان انتقادات او نسبت به معاهدات دیگر از جمله سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را نیز مطرح کرده است.
مانیا شوبیری