دهمين كشور دنيا از لحاظ ميراث فرهنگي، تمدن بشري و جذابيت‌هاي گردشگري هستيم (شايد اگر در رتبه‌بندي انصاف و دقت بيشتري مي‌شد، نخستين كشور بوديم) اما از نظر امكانات ورود، استقرار و جذب گردشگر در رتبه 95 دنيا قرار داريم، محدوديت‌هاي قانوني و سختگيري‌ها، نبود زير ساخت‌ها، عدم ساخت هتل‌هاي با كيفيت، استفاده از هتل‌هاي مصادره‌اي مربوط به 4-5 دهه قبل، جاده‌هاي نامناسب، ويزا و… باعث شده تا درآمد از محل ورود گردشگر واقعي (نه سياسي و تشريفاتي) اصلاً قابل توجه نباشد در حالي كه كارشناسان معتقدند ايران مي‌تواند بيش از فروش نفت از محل جذب گردشگر، ارز آوري داشته باشد، مقاله زير به محدوديت‌هاي صنعت گردشگري در ايران و نقش رسانه‌ها در ترويج و توسعه گردشگري پرداخته است.

جهانگردی واژه‌ای است فارسی به مفهوم «جهان گردنده و آنکه در اقطار عالم بسیار سفر کند.» (ع.ا.دهخدا. ۱۳۲۵ ص ۱۱ ج۱۹) جهانگردی ظاهراً معادل سیاحت (عربی) و توریسم (فرانسه) است. با توجه به نقش بي‌بديل رسانه‌ها در ترويج و تشويق گردشگري و آثار اقتصادي آن گزارش زير به ضرورت‌هاي پويايي گردشگري در اثر حركت‌هاي رسانه‌اي پرداخته است.

قلمرو مدیریت دولتی در گردشگری فرهنگی-هنری

دولت‌ها شیوه مدیریت بخش جهانگردی را براساس روش‌ها و ترجیحات داخلی و محلی بنا می‌کنند. هنگامي كه دستگاه دولتی جهانگردی سعی می‌کند که به شیوه خاص خود به مسأله جهانگردی بنگرد. زماني که در سازمان همه جانبه‌نگری وجود ندارد، مسئولیت‌های بسیاری نادیده گرفته می‌شود. شکل مدیریت‌های دولتی جهانگردی ممکن است به هنگام مواجهه با پاره‌ای از امور مهم و یکسان در زمان‌های مختلف متفاوت باشد.

توجه داشته باشيم تعدادی از متغیرهای موثر بر ماهیت و وظایف دقیق یک دستگاه دولتی متولی امور جهانگردی عبارتند از:

• تعیین اولویت‌های بخش جهانگردی.

• اندازه و مقیاس جهانگردی کشور و سطح توسعه آن.

• میزان تمرکز مدیریت و برنامه‌ریزی و نقش دولت در قبال بخش خصوصی و حضور آن.

• نقش‌های اتخاذ شده سازمان‌ها و نهادهای دیگر در هر دو بخش دولتی و خصوصی.

• ارتباط با دیگر سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی و میزان هماهنگی موجود.

بنابراین دستگاه مذکور کلیه شعبه‌ها و سطوح دولت را پوشش می‌دهد و ممکن است فقط به یک سازمان محدود نشود. این مفهوم، جایگزین ایده سنتی‌تر سازمان ملی جهانگردی (NTO) می‌شود.

-تمرکز زدایی

دستگاه دولتی متولی امور جهانگردی معمولاً شامل سطوح مختلفی می‌شود که عبارتند از: سطوح ملی، منطقه‌ای، حوزه‌ای یا شهری. باید این نیاز را در سراسر کشور بررسی و به شکلی موثر هماهنگ کرد. تمرکز زدایی در بسیاری کشورها به مقامات دولت محلی و منطقه‌ای، در مورد بسیاری تصمیم‌های توسعه‌ای، اختیار و خود مختاری بخشیده است. برنامه‌ریزی اجتماعی و اقتصادی در تمام ابعادش «بین بخشی» است و در همه سطوح دولت عمل می‌کند. باید پیشنهادهای ارائه شده در مورد راهبرد و برنامه های توسعه جهانگردی مربوطه در جلسه‌ای با حضور مقامات محلی و منطقه‌ای و کارکنان آنها مورد بررسی قرار گیرد. همکاری و توافق آنها ضروری است.

تمام دولت‌ها در فعالیت‌های تجاری مداخله می‌کنند. بدون مداخله دولت، شرکت‌ها وجود نخواهند داشت. دولت‌ها از نظر میزان مداخله، متفاوت هستند. برخی از دولت‌ها نوعی التزام و پیوستگی به اصول بازار آزاد را نمایش می‌دهند و گروهی دیگر از دولت‌ها به طور مداوم برای تنظیم یا اعمال نفوذ و تأثیرگذاری بر عملکرد بازارها مداخله می‌کنند. روابط سه جانبه دولت، کارفرمایان و اتحادیه‌ها مفهومی است که سالهای متمادی از سوی سازمان بین المللی کار (ILO) تبلیغ و ترویج شده است. شرکت‌ها اغلب، از اتحادیه‌ها به علت وجود تعارضات و اختلافات سنتی بین سرمایه و نیروی کار، در هراس بوده اند.

روابط کارفرما با نیروی کار معمولاً رابطه‌ای متشنج بوده است. این مفهوم سه سویه، مردم را برای حل هماهنگ مشکلات، گردهم می‌آورد. دخالت دولت در امر قانونگذاری، هنگامی که رقابت محدود است و مصرف‌کنندگان به حمایت در برابر کمبودهای موجود نیاز دارند، توجیه پذیر می‌شود. اغلب، تدوین قانون حمایتی جهانگردی، که سیاست‌های اصلی توسعه جهانگردی را تنظیم و نقش و اختیارات دولت را تعریف کند، مفید و موثر است.

-مشارکت بخش خصوصی در گردشگری و حمايت دولت به عنوان شتاب دهنده

بیشتر فعالیت دستگاه دولتی متولی امور گردشگری غیر مستقیم است. یک وظیفه این دستگاه هماهنگ کردن همه گروه‌های بخش‌های خصوصی و دولتی فعال در امور گردشگری است. همه شرکت‌های بخش خصوصی که از طریق اتحادیه‌ها و سازمان‌های خود عمل می‌کنند باید در مورد نیازها و استراتژی‌های آینده تعمق و تفکر کند. دستگاه دولتی متولی امور گردشگری در موقعیتی کلیدی قرار دارد، زیرا تنها مجموعه قادر به ایفای نقش هماهنگ کننده مورد نیاز است.

همانگونه که قبلاً ذکر شد، این امر وظیفه دولت است- دولت باید به عنوان یک شتاب دهنده و تسهیل کننده عمل کند، بپذیرد که اقداماتی انجام دهد و به فراهم آوردن شرایط مناسب کمک کند. دستگاه مذکور به تنهایی کار نمی‌کند، بلکه با بخش خصوصی همکاری می‌کند. مشارکت کامل و صمیمانه بخش خصوصی حیاتی و ضروری است. دستگاه دولتی متولی امور جهانگردی، به بخش خصوصی فرصت می‌دهد تا با صدایی بلندتر صحبت کند، كه البته بخش خصوصی نیز باید از این فرصت به خوبی استفاده کند.

توسعۀ موزون و هماهنگ صنعت گردشگری نیازمند دو مقولۀ برنامه‌ریزی و مدیریت مستمر است تا در نهایت بتوان به اهداف از پیش تعیین شده توسعۀ گردشگری دست یافت و در این فرآیند مدیریت ابعاد مختلف این صنعت اهمیت ویژه‌ای دارد.

در صنعت گردشگري بخش دولتي و خصوصي مكمل همديگر هستند و نبود يكي از آنها باعث نا كارآمدي وجود ديگري شود، لذا بايد بخش دولتي و خصوصي هر يك در جايگاه خود قرار بگيرند تا شاهد رشد و شكوفائي اين صنعت باشيم.

دولت و زير ساخت‌هاي گردشگري

1- بخش دولتي با ايجاد زير ساخت‌هایي ميتواند نقش اساسي را در توسعه اين صنعت داشته باشد.

يكي از مهمترين وظايف بخش دولتي، مديريت كلان و تعيين سياست‌هاي كلي در اين صنعت است از جمله:

– با مطالعه پتانسيل‌هاي موجود در ايران، نقشه و طرح جامع گردشگري را براي كشور تدوين شود.

– با تخصيص بودجه زير ساخت‌هاي لازم براي سرمايه‌گذاري بخش خصوصي مهيا گردد.

– با گسترش جاده‌ها، تجهيز فرودگاه‌ها و اصلاح سيستم‌هاي حمل و نقل زمينه‌هاي امنيت و آرامش خاطر گردشگران ايجاد شود.

– با وضع قوانين و مقررات بستر سازي جهت ايجاد امنيت رواني و اجتماعي براي گردشگران و جهانگردان كه فاكتور مكمل و بسيار مهمي در راستاي توسعه صنعت گردشگري است صورت گيرد.

– به توسعه منابع انساني و ايجاد مراكز آموزشي تخصصي بپردازد.

– با تدوين قوانين حمايتي از سرمايه‌گذاري در اين صنعت راه را براي سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي هموار سازد.

– با تبليغات و اطلاع رساني، زمينه‌هاي لازم را براي سفر گردشگران به ايران هموار كنند.

امنيت اطمينان بخش سرمايه‌گذاري

-2 بخش خصوصي در صورت احساس امنيت، اقدام به سرمايه‌گذاري مي‌كند، بخش خصوصي با در نظر گرفتن طرح جامع گردشگري كه توسط مديريت كلان تدوين شده بايد طرح‌هاي خود را به اجرا بگذارد، ساخت هتلها و تاسيسات گردشگري و ايجاد دفاتر خدمات مسافرتي و ارائه تورهاي ورودي ايرانگردي و ارائه اطلاعات به گردشگران جهت سفر به شهرهاي مختلف ايران دامنه توسعه صنعت توريسم و گردشگري را گسترش مي‌دهد و منجر به پويایي گردشگري در كشور خواهد شد.

حمايت جدي دولت از بخش خصوصي

3- تعامل بخش خصوصي و دولتي هم جايگاه خاص خود را دارد. پس از ارائه طرح جامع گردشگري و سياست‌هاي كلي براي اين صنعت از سوي مديريت كلان دولتي و آغاز به فعاليت بخش خصوصي، تعامل اين دو بخش بيشتر احساس مي‌شود زيرا زمينه هاي لازم براي جذب گردشگر مهيا شده حال بايد بخش دولتي با برنامه‌ريزي هاي كوتاه مدت مانند برگزاري نمايشگاه‌هاي ايران شناسي و ايرانگردي در ساير كشورها اقدام نمايد و امكان بازار يابي را براي شركت‌هاي خصوصي ميسر سازد.

سریالهای تلویزیونی و فيلم‌ها بهترین تبلیغ برای جاذبه های گردشگری

در عصر نوین، رشد و توسعه نقش تلویزیون در جامعه امروزی ما به حدی شده است که تقریباً هیچ فعالیتی بدون استفاده از آن هرگز تصور توسعه را نخواهد داشت. درباره تأثیرگذاری رسانه‌های تصویری در موفقیت یا عدم موفقیت پروژه‌های تبلیغاتی حتی خارج از مرزهای محل استقرارشان، کارشناسان اعتقاد دارند، رسانه‌ها می‌توانند بسیاری از ناممکن‌ها را ممکن کنند و زمینه‌ساز اتفاقاتی مهم و غیر قابل تصوری در عرصه‌های مختلف اجتماعی حتی هزاران کیلومتر دورتر از خود باشند. از این رو هرچه به عمق نفوذ رسانه‌های مختلف بخصوص رسانه‌های تصویری در زندگی امروزی خودمان فکر کنیم شاید به نتایج غیر قابل باوری برسیم که اهمیت توجه به آنها را برایمان دو چندان می کند.

اولیور هنری از مدیران فعال در حوزه گردشگری می‌گوید: ساخت یک فیلم در محوطه‌ای تاریخی خیلی بیشتر از روش‌های سنتی تبلیغ و بازاریابی برای جلب نظر گردشگران به آن محل تاثیر خواهد داشت. بنابراین بهتر است دست‌اندرکاران صنعت گردشگری برای رسیدن به اهداف ملي خود و موفقیت در عرصه رقابت‌های جهانی بايد در این صنعت رابطه مناسبی با صنعت سینما و رسانه‌های تصویری برقرار کنند.

صنعت سينما در خدمت توسعه گردشگري

این وابستگی در بسیاری از کشورهای صدرنشین در جذب گردشگران بین المللی به خوبی شناخته شده است. این موضوع حتی باعث شده که علاوه بر تلویزیون، آنها صنعت سینما را به خدمت رشد و توسعه گردشگری کشورشان بگیرند و البته نتایج پرثمری نیز به دست آورده‌اند.

طبق آمار و تحقیقات تخصصی از سوی آژانس TCI که درباره صنعت گردشگری و رقابت بین کشورها به صورت تخصصی فعالیت می‌کند سال 2012 میلادی حدود 40 میلیون گردشگر مقصد سفرهایشان را بر اساس فیلم‌ها یا سریالهایی که دیده‌اند انتخاب کرده‌اند، البته بهره‌گيري از فيلم‌ها، سريال‌ها، تيزرهاي تبليغاتي و ساير پروژه‌هاي رسانه‌اي ديداري در صورتي موفقيت آميز خواهد بود كه:

الف) با نگاه به فرهنگ كشوري كه قرار است از آنجا مخاطب جذب شود، تهيه گردد.

ب) از تصاوير كليشه‌اي، دستوري، محدود كننده و … پرهيز شود.

ج) حتي‌المقدور با دعوت از فيلمسازان و مجريان آشنا به كشور اعزام كننده گردشگر براي تهيه فيلم و سريال دعوت شود.

عمده کشورهای اسلامی نظیر مصر، ترکیه، ایران، لبنان، مالزی، تونس، اندونزی و مراکش در ردیف سرزمین‌های پر جاذبه در ابعاد و گونه‌های مختلف هستند و جاذبه‌های مورد توجه گردشگران در نوع هنری را نیز دارا می‌باشند.

در عصر امروز این صنعت تا اندازه‌ای پر سود و درآمد‌زا شده است که برخی از کشورها به اندازه درآمد نفتی کشوری مثل ایران توانسته‌اند از این صنعت مهم و پر سود و کم هزینه درآمدزایی کنند. این صنعت در بخش‌های مختلف تفریحی و سیاحتی و تخصصی گسترش یافته است و بایستی به آن در ابعاد وسیع‌تری نگریست. یکی از بخش‌هایی که در این صنعت در بعضی کشورهای در حال توسعه از جمله کشورمان شاید کمتر به آن پرداخته شده است، استفاده از پتانسیل‌های مهم وسایل نوین ارتباط جمعی برای توسعه صنعت گردشگری و توریسم در بعد محلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است.

سفرنامه‌هاي گردشگران از قدیم الایام برخي از کسانیکه به سرزمین‌های مختلف سفر کرده، آنچه دیده و شنیده‌اند پس از سفر به نگارش در آورده‌ و خاطرات و برداشتها و ویژگی‌های فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی، تاریخی، هنری سرزمین‌هایی که در آن به گشت و گذار پرداخته‌اند.

در قالب سفر‌نامه به رشته تحریر در آورده‌اند و همین اثر باعث رونق هر چه بیشتر گردشگری در آن مکان‌های یاد شده گردیده است و هر چه سفر نامه جذاب‌تر و عمیق‌تر بوده رونق‌افزایی آن نیز در کمیت و کیفیت گردشگران موثرتر بوده است .

ولی متاسفانه سال‌هاست که چنین سفرنامه‌هایی به رشته‌ تحرير در نيامده و یا بسیار محدود بوده است در حالیکه دست‌اندکاران گردشگری کشور اگر چه برای مکان‌های مختلف یک ویژه‌نامه‌هایی كليشه‌اي، نا زيبا و غير حرفه‌اي تهیه نموده در دسترس گردشگران قرار داده‌اند ولی آن‌، هم کافی نیست و هم از آنجا که جنبه تبلیغی و دولتی دارد تاثیر بسیار اندک است ولی اگر زمینه‌ای فراهم نمایند در قالب مسابقات سفرنامه‌نویسی و حتی هنرمندان و قلم بدستان با ذوقی را به این مکانها اعزام نمایند تا سفر نامه تهیه کنند و سفرنامه‌ها را در چاپ و تکثیر و توزیع آن حمایت نمایند چون سفرنامه تبلیغ مستقیم محسوب نمیشود و از نگاه یک گردشگر است جاذبه آن چندین برابر خواهد بود و این می‌تواند یکی از راه‌های جذب گردشگران و رونق توریسم مورد استفاده قرار گیرد .

منابع در دفتر مجله موجود است.

ميترا ميرزايي