عادتی که ترک نمی‌کنیم
اعضای شورای شهر تهران سخت مشغول انتخاب شهردار‌اند. محمد علی نجفی به اسم بیماری و آنطور که می‌گویند به خاطر فشارهای گروه‌های مخالف سیاسی مجبور به استعفا شد و حالا صندلی شهرداری پایتخت خالی است. اصلاح طلبان نیز به دلیل دوری چند ساله از قدرت نمی‌توانند انطور که باید و شاید وظایفشان را انجام دهند.
پروسه انتخاب شهردار روز به روز عقب تر می‌افتد و اختلاف میان اصلاح طلبان رو به وخامت گذاشته است. تازه‌ترین این بگو مگوها حمله غلامحسین کرباسچی دبیر کل حزب سازندگی به اعضای شورای شهر بود. به کسانی که به زعم ایشان صندلی شورای شهر تهران را به سیاست آغشته کردند و به گزینه مطلوب او و هم حزبی هایش یعنی محسن هاشمی رفسنجانی رای نداده‌اند.
نوشتن این مقدمه طولانی برای ورود به موضوع اصلی گزارش لازم بود. 12 اردیبهشت ماه سی و یک امین نمایشگاه کتاب تهران آغاز می‌شود. نمایشگایی که اولین بار به ابتکار سید محمد خاتمی وزیر ارشاد وقت، در روزهای جنگ و کمبود ناشر و کتاب و کتاب خوان آغاز به کار کرد.
حالا آنچه از نمایشگاه کتاب تهران باقی مانده بازاری بزرگ است برای ارائه کتاب‌های در انبار مانده انتشارات‌های ورشکسته که تمام امیدشان فروش در نمایشگاهی هفت روزه است. یا بدتر، بازار شام کتاب‌های کنکوری و کمک درسی در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف. نمایشگاه کتاب تهران به همه چیز شبیه است جز آنچه باید باشد. یعنی محلی برای آشنایی نویسندگان با ناشران و آژانس‌های ادبی.
خداحافظ شهر آفتاب
سردار قالیباف برای انکه ثابت کند در کارهای عمرانی روحیه جهادی دارد، شهر آفتاب را نصفه و نیمه افتتاح کرد. حتماً یادتان مانده با اولین باران تمام سقف‌های پروژه انتخاباتی شهردار اسبق تهران سوراخ شد و به کتاب‌ها و غرفه داران خسارت وارد شد. چک چک آب از سقف‌های غرفه‌ها کوچکترین مشکل نمایشگاه کتابی بود که در شهر آفتاب برگزار شد.
دوری راه، نبود امکانات حمل و نقل مناسب، گرمای هوا، آفتاب و یک دوجین مشکل دیگر. اما گوش مشاوران قالیباف بدهکار نبود و نمایشگاه کتاب مهمان شهر آفتاب شد. اما امسال با اعتراض مردم و ناشران دوباره کتاب‌ها راه مصلی را انتخاب کردند و امسال قرار است به رسم چندین سال گذشته . در همین رابطه سخنگوی نمایشگاه کتاب گفته است:
« من گفتم به عقب بر نمی‌گردیم اما منظورم در حوزه واگذاری صنفی بود. البته قصه تغییر محل نمایشگاه، هم عقب نشینی نیست. چون اتفاقا این موضوع را هم خود صنف دنبال کرد. پس می‌توانم بگویم که این اقدام هم رو به عقب نبوده است. تحولاتی در شهرداری به وجود آمد که مربوط به هزینه‌های شهر آفتاب بود؛ البته نه از لحاظ مالی بلکه از نظر حقوقی. در نهایت پیشنهاد صنف در شورای سیاست گذاری نمایشگاه بررسی شد.»
تمام نمایشگاه‌های معتبر جهانی مکانی ثابت دارندو مکانی که صرفا برای آن رویداد فرهنگی ساخته شده است. نمونه بارز آن نمایشگاه فرانکفورت است. مهمترین گردهمایی اهالی ادبیات.اما قرار نیست در کشور ما اتفاقی مشابه بیفتد.
درست است که سایه سنگین شهر آفغتاب از روی ناشران و علاقه مندان به ادبیات فعلا کنار رفته است اما مصلی نیز برای برپایی نمایشگاه امکانات لازم را ندارد. هویت محلی که برای برپایی نماز ساخته شده هویتی مستقل است. معماران این بنای بزرگ و با شکوه هیچوقت گمان نمی‌کردند که سازه نیمه کارشان سال‌های سال جور نداشتن مکان‌های مختلف برای برپایی نمایشگاه‌های جور و واجور را بکشد.
شعاری برای نخواندن
شعار امسال نمایشگاه کتاب، « نه به کتاب نخواندن است»! اما شعارهای اینچنینی چه کارکردی دارند؟ آیا فقط برای درج در بنرهای سفارشی محوطه نمایشگاه به درد می‌خورند؟ آیا صرفا جایشان در پوستر طراحی شده برای نمایشگاه است؟ پس چرا در صفحات مجازی و کانال‌های ریز و درشت خبری، خبری از شعار امسال نمایشگاه کتاب نیست؟
مشخص است شورای سیاست گذاری نمایشگاه کتاب برای تبلیغ این رویداد مهم فرهنگی کمی، کم کاری کرده‌اند. دیگر ساختن چند اینفوگرافی و موشن گرافی و پخش در کانال‌های پر مخاطب که کار سختی نیست.
شهر خاموش
همانطور که در ابدای گزارش توضیح دادیم اوضاع شورای شهر تهران خوب نیست. اختلافات سیاسی امات کار کردن را بریده و فعلا شهرداری با سرپرست اداره می‌شود. در سال‌های پایانی مدیریت سردار قالیباف در شهرداری تهران، طرحی در خور توجه در بیلبوردهای تبلیغاتی شهر تهران شروع به کار کرد. طرحی با نام « نگارخانه‌ای به وسعت یک شهر».
تابلوها و مجسمه‌های معروف جهانی یک ماه تمام در اردیبهشت خواستنی روی در و دیوار شهر نقش می‌بستند و تهران حال دیگری داشت. امسال اما از این خبرها نیست. درست است که اصلاح طلبان با شعار تغییر روی کار آمدند اما منصفانه تر بود کارهای خوب مدیریت قبلی ادامه پیدا می‌کرد.
«نگارخانه‌ای به وسعت یک شهر» دیگر امسال برقرار نیست و علاوه بر آن انگار نه انگار چهار روز دیگر نمایشگاه کتاب تهران افتتاح می‌شود. نه بنری، نه پوستری و نه هیچ فعالیت اثر بخش دیگر.
مراجعین به نمایشگاه چند دسته‌اند. دسته اول کسانی که آنجا را به چشم تفرجگاه نگاه می‌کنند. سفره می‌برند، پتو می‌برند، کمی کتلت و بعضاً هم خرید سانودیچ‌هایی که در محل تهیه می‌شود. عده‌ای دیگر دانشجویانی هستند که به امید گرفتن کتاب‌های درسی آن هم با تخفیف راهی مصلی می‌شوند. یک سری هم پشت کنکوری‌اند و طعمه آموزشگاه‌های گردن کلفت.
شاید کمترین بخش مراجعه‌کننده به نمایشگاه کتاب علاقه مندان جدی ادبیات باشند. یعنی کسانی که رمان می‌خوانند. داستان کوتاه ورق می‌زنند و به شعر علاقه دارند. همانطور که می‌دانیم سرانه مطالعه در کشور ما پایین است.
به همین خاطر باید مردم را برای کتاب خواندن ترغیب کنیم. انتخاب یک شعار خشک و خالی که نمی‌تواند ده‌ها سال کم کاری را جبران کند. برای آشتی دادن خانواده‌ها با کتاب و کتاب خوانی راه درازی در پیش داریم. راهی که انگار هیچوقت نمی‌خواهد آغاز شود.
مهمانان ویژه نمایشگاه امسال
رسم است که هر ساله تعدادی غرفه خارجی در نمایشگاه متاب حضور دارندو هرچند به دلیل عدم رعایت قانون کپی رایت در کشور ما سخت است که ناشران خارجی به ما اعتماد کنند. اما با این همه هر ساله تعدای به تهران سفر می‌کنند و مهمان نمایشگاه هستند. در همین رابطه سیدمحمد طباطبائی مدیر امور رسانه‌ای نمایشگاه کتاب توضیح داده است:
«بخش گمرک امسال در جوار ناشران خارجی در رواق شرقی شبستان قرار گرفته است. این عمل به خاطر این انجام شده تا فاصله گمرک با ناشران خارجی کمتر شود.ناشران لاتین ۵۰۰۰ مترمربع فضای مفید در اختیار دارند و ناشران عربی حدود ۲۰۰۰ مترمربع.»
او درباره محل استقرار ناشران خارجی نیز گفت:« این بخش جزو مکان‌هایی است که در دوره‌های قبل قابل استفاده نبود. حالا هم ممکن است مناسب نباشد اما بهتر از فضای چادر است.»
امیرمسعود شهرام‌نیا، قائم‌مقام این دوره از نمایشگاه کتاب نیز در مورد چگونگی جانمایی غرفه‌های این دوره اینطور توضیح داده است:
«بعد از تصمیم‌گیری‌هایی که انجام شد تصمیم گرفته شد نمایشگاه در مصلی برگزار شود و ما ناچار بودیم تا بررسی کنیم آیا فضاهای مسقف پاسخگوی نیاز ما خواهد بود یا نه. علاوه بر شبستان، دو فضای جدید شامل رواق شرقی و رواق غربی برای اسکان ناشران در نظر گرفته شد.
البته در دوره بیست و هشتم نمایشگاه از رواق شرقی استفاده شده است و به خاطر این‌که اولویت کودکان بودند رواق شرقی به کودکان اختصاص داده شده است. علاوه بر این رواق، دو چادر مکمل بخش کودک خواهد بود. امسال فقط ناشران دانشگاهی به صورت کامل در سازه‌های موقت اسکان داده می‌شوند. بخشی از ناشران کودک نیز زیر چادر خواهند بود.»
او در مورد مهمان ویژه نمایشگاه امسال گفته است: «مهمان ویژه امسال کشور صربستان است و شهر مهمان تونس است که هیأت ۲۰ نفره‌ای از صربستان و یک هیأت ۱۸ نفره از شهر تونس در نمایشگاه حضور خواهند داشت.
روسای اتحادیه‌های نشر و نمایندگی‌های آن‌ها از ۵۲ کشور در نمایشگاه حاضر خواهند بود و فکر می‌کنم بُعد بین‌المللی امسال خوب باشد. همچنین برای بُعد فرهنگی برنامه‌ریزی خوبی صورت گرفته است. برای اعیاد شعبانیه نیز برنامه‌های خاصی در نظر گرفته‌ایم. بخش بازرگانی و تبلیغات در نمایشگاه در اختیار صنف قرار گرفته است. اتحادیه تعاونی تهران و کمیته اطلاع‌رسانی مشغول فعالیت هستند.»
بحران کاغذ و بلای ناشران
نوسانات بازار ارز بسیاری را متضرر کرد. در این میان اوضاع کسانی که با کاغذ سر و کار ارند خوب نیست. قبل از عید به دلیل جهش یک باره قیمت ارز، قیت هر کیلو کاغذ بیش از هزار تومان افزایش پیدا کرد. به همین خاطر بسیاری از ناشران و رسانه‌های خصوصی با بحرانی تازه رو به روشدند.
بحرانی که می‌تواند موجودیت آن‌ها را به خطر بی‌اندازد. بعد از عید هم دوباره ارز سودای گرانی به سرش زد و اینبار با شیبی تند تر افزایش قیمت پیدا کرد. این بار نیز ثمره تلاطم بازار ارز گزانی کاغذ بود و نگرانی ناشرا و رسانه‌ها از آینده کاری.
هرچند در ماه‌های گذشته ه صورت مکرر زا زبان معاونین وزارت صنایع و حتی شخص وزیر ارشاد شنیده شده که دولت قرار است یارانه گاغذ را تأمین کند و حتی این کالا را در زمره کالاهای اساسی به حساب بیاورد، اما تا به امروز اتفاقی نیفتاده است.
معادله‌ای ساده است. وقتی قیمت کاغذ گران شود، کتاب و روزنامه نیز گران می‌شود. درامد مردم که افزایش چندانی پیدا نکرده. پس اولین قربانی در جنگ بقا، کالای فرهنگی است.
بن‌های کوچک
هر ساله رسم است وزارت ارشاد اسلامی برای خرید از نمایشگاه کتاب به دانشجویان و طلاب و اساتید و دانش اموزان بن می‌دهد. البته با فازایش چشمگیر قیمت کتاب که ناگزیر هم هست، بن دریافتی نمی‌تواند دردی از آن‌ها درمان کند. مبالغ بن‌های امسال به شرح زیر است:
«مبلغ موجود در بن کارت‌های دانشجویی و طلبگی 1،000،000 هزار ریال است که 400،000 هزار ریال آن به عنوان یارانه کتاب توسط معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و 600،000 ریال آن نیز توسط شخص دریافت‌کننده کارت به صورت پرداخت می‌شود. مبلغ موجود برای بن کارت‌های اساتید، اعضای هیات علمی و مدرسان حوزه: موجودی کارت‌ها 2،500،000 هزار ریال است که 750،000 هزار ریال آن به عنوان یارانه کتاب توسط معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و 1750،000 ریال آن نیز توسط شخص دریافت‌کننده کارت به صورت آنلاین پرداخت می‌شود.
مبلغ موجود برای بن کارت‌های دانش آموزی: موجودی کارت‌ها 500،000 هزار ریال است که 300،000 هزار ریال آن به عنوان یارانه کتاب توسط معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و 200،000 هزار ریال آن نیز توسط شخص دریافت‌کننده کارت به صورت آنلاین پرداخت می‌شود.»
حضور رئیس جمهور در روز افتتاحیه
به رسم هر ساله قرار ااست رئیس جمهور نمایشگاه کتاب را یازده اردیبهشت به صورت رسمی افتتاح کند. اما بد نیست به آقای روحانی کمی به عقب برگردد و وعده هایش در باب کتاب و نشر را مرور کند. در ابتدای آغاز به کار دولت اول روحانی قرار بود ممیزی به ناشران سپره شود که نشد! قرار بود اعمال سلیقه در اعظای مجوز کتاب‌ها برچیده شود که نشد! قرار بود تسهیلات لازم برا فعالیت هرچه بهتر ناشران فراهم شود که نشد و بسیاری وعده‌های دیگر.
نمایشگاه کتاب تهران صبح روز سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت‌ماه ۹:۳۰ صبح با حضور رئیس‌جمهور افتتاح می‌شود و از ساعت ۱۰ صبح روز ۱۲ اردیبهشت‌ماه برای بازدید عموم باز است.
محمد تاج