با سختتر شدن اوضاع دولت حسن روحانی که پیش از هدف حملات و انتقادهای تند محافظهکاران قرارگرفته بود با دشواریهای بیشتری مواجه شده چنانکه در مواردی محافظهکاران و اصولگرایان موضوع به بحث گذاشته شدن طرح عدم کفایت سیاسی رئیسجمهور را مطرح ساختهاند. در واقع محافظهکاران افراطی میخواهند با ساقط کردن دولت روحانی دست به برکناری انتخابات زود هنگام بزنند و رئیسجمهور دیگری را بهجای روحانی بر سرکار بیآورند.
از این بابت روحانی در دو راهی سخت ماندن یا رفتن قرار دارد و حتی اگر او ماندن را انتخاب کند که پیش از این و در جمع مدیران دولت تصریح کرده است که نه خود و نه دولتش حاضر به استعفا نیستند باز ممکن است محافظهکارانی که در مجلس به سر میبرند تلاشهایشان را برای ساقط کردن دولت تدبیر و امید از طریق طرح عدم کفایت رئیسجمهور تشدید کنند. محافظهکاران افراطی راههای دیگری هم برای تحت فشار قرار دادن دولت تدبیر و امید بهطور کلی اصلاحطلبان در اختیار دارند.
این راهها همگی از مجلس شروع و یا به آن ختم نمیشود بلکه نهادهای قدرتمند دیگری در نظام جمهوریاسلامی وجود دارد که افراطیون محافظهکار با استفاده از آن میتوانند آسیبهایی را علیه دولت وارد سازند. روشن است که این نهادها در اختیار محافظهکاران قرار دارد و حتی اگر افراطیون در آن برابر یکه قدرت نباشند چنین به نظر میآید که تندروهای محافظهکار در این گونه نهادها از نفوذ زیادی برخوردارند.
کاملا قابل درک است که روحانی بر سر ماندن در ریاستجمهوری اصرار ورزد، کسی در این پایه از مقامات نظام آنقدر سختی چشیده و آنقدر به اصطلاح پوست کلفت شده که با چنین تهدیدهایی از میدان خارج نشود. در واقع روحانی که تازه سال اول دولتش را پایان میبرد امیدوار است که به رغم وجود مشکلات فراوان با ایالاتمتحده و چشمانداز سختی که در پیشرو دارد و علاوهبر آن سختیهایی که در داخل و از جانب رقبا یا مخالفان بر او تحمیل میشود، بتواند در سالهای پیشرو کارنامه موفقی را از خود بر جای بگذارد بههمین دلیل گمان نمیرود که کنار رفتن یا حتی امتیاز دادن به جناح رقیب یا مخالفان در راهبردهای حسن روحانی و همکارانش جایی داشته باشد.
با ثبات ساختن دولت
اصرار روحانی بر باقی ماندن در مسند ریاستجمهوری، نهتنها باعث انفعال یا نا امیدی مخالفان و محافظهکاران تندرو نشده بلکه آنان را در پیگیری اهداف خود و بیاعتبار ساخت دولت مصرتر کرده است. این اصرار باعث شده تا تندروها از همه ابزارهای خود برای رسیدن به هدف استفاده کنند در وهلهی اول محافظهکاران با توجه به مشکلات پیشروی دولت و اوضاعی که هم اکنون کشور با آن دست و پنجه نرم میکند، انتقادهای خود علیه روحانی و همکارانش و علاوهبر ایشان، انتقادها علیه اصلاحطلبان را شدت بخشیدهاند.
محافظهکاران در این انتقادها نه فقط به اوضاع کنونی حمله میکنند بلکه موضوعهای گذشته و در صدر آنها امضای توافقنامهی برجام را نیز مورد انتقاد قرار میدهند. در واقع محافظهکاران که از ابتدا با امضای توافق نامه برجام مخالفت و ورود به گفتگوهای هستهای را عملی ضد انقلابی میدانستند اکنون موقعیت پیدا کردهاند که بهطور موثر بیتوجهی رأیدهندگان به روحانی نسبت به آنچه که آنان آرمانهای انقلاب مینامند تلافی کنند.
این مخالفان در وهلهی اول توجه خود را به بیثبات ساختن دولت روحانی معطوف کردهاند در این باره محافظهکاران برای بیاعتبار کردن دولت تدبیر و امید و درنهایت اعلام رای عدم کفایت رئیسجمهور تلاش میکنند. از دید آنان چندان مهم نیست که این تلاش ثمربخش و عدم کفایت روحانی اعلام شود. چرا که چنین تلاشی حتما بهطور کاملا محسوس و ملموس روحانی و همکارانش را چنان تضعیف خواهد ساخت که امکان سربلندکردن در میان شهروندان ایرانی را نخواهد داشت.
علاوهبر این حمله به روحانی بهمثابه حمله به اصلاحطلبان محسوب میشود و بر نتایج انتخابات دوره بعد مجلس شورای اسلامی تاثیر خواهد گذاشت. در این صورت باید انتظار داشت که در دورهی بعد انتخابات مجلس اصلاحطلبان پایههای هواداری خویش را از دست بدهند و نتوانند کرسیهای خود در پارلمان را حفظ کنند. این سناریو به آن معنی است که احتمال کرسیهای مجلس در دورهی بعدی که در پایان سال آینده برگزار میگردد، نصیب افراد خنثی و یا محافظهکار خواهد شد.
محافظهکاران بهعنوان هدف دوم، تلاش خود را به تغییر اجباری کابینه معطوف میکنند. ترمیم کابینه، عبارتی که از زبان دولتیها نیز شنیده شده، با حرارت بیشتری از جانب نمایندگان محافظهکار مجلس بیان میگردد. تندروهای بهارستان با اهرم استیضاح برای برکناری برخی وزیران و مجبور کردن دولت روحانی به ترمیم ناخواسته کابینه میکوشند. چنین کوششی بهطور جدی از سوی برخی نمایندگان تندرو دنبال شده چنانکه حتی تعطیلات دوهفتهای مجلس نیز نتواتسته آن را سرد کند.
محافظهکاران در اینباره به خبرسازی نیز روی آوردهاند چنانکه اکنون مجلس در تعطیلات به سر میبرد و تقاضای استیضاح را نمیتوان به هیات رئیسه تقدیم کرد برخی چهرههای تندرو به خبرنگاران گفتهاند که استیضاح برخی وزرا مانند وزیر اقتصاد و امور دارایی اعلام وصول نیز شده است درصورتی که تقدیم استیضاح به هیات رئیسه باید در روزهای کاری و صحن علنی صورت پذیرد و وصول آن نیز فقط در صحن علنی اعلام شود.
با این حال محافظهکاران امیدوارند که طی ماههای پیشرو بر شدت مخالفتهای خود با دولت بیافزایند و از همه اهرمهای خود برای ناکام گذاشتن روحانی و همکارانش استفاده کنند. ازجمله مخالفتهای جدی شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحتنظام که در اختیار مخالفان روحانی است با لوایح دولت درباره پیوستن به FATF و قوانین ضد پولشویی و مبارزه با تروریسم، از دیدگاه ناظرانسیاسی به یکی دیگر از تقابل محافظهکاران با دولت روحانی تعبیر شده است.
البته مشکل بزرگتر در اینباره آن است که در شرایط فعلی کسی حاضر به پذیرش مسئولیت برای تصدی امورعالیه نیست و اگر استیضاح ادعایی محافظهکاران انجام و موفق شود آنگاه پیدا کردن جایگزین قدرتمند و صاحبرای برای تصدی امور وزارتخانهها بهسختی پیدا خواهد شد. محافظهکاران این نکته را میدانند و بر آن اشراف دارند اما در ظاهر خود را به نادانی میزنند و میگویند در مملکتی که این همه مدیر دارد بالاخره کسی حاضر به پذیرش مسئولیت خواهد شد.
اما در باطن پیدا شدن شخص مناسب برای تصدی مناصب عالی را گام دیگری در جهت تضعیف و هرچه بیثباتتر کردن دولت دوم روحانی میشمارند و میگویند با این تغییرات و افزایش آسیبپذیری کابینه، احتمال سقوط دولت روحانی و اخراج سریعتر اصلاحطلبان از قدرت بیشتر خواهد شد. بنابراین محافظهکاران یا درک همه این مشکلات همچنان بر طبل استیضاح و درواقع ساقط و بیاعتبار کردن دولت روحانی میکوبند.
با این همه روحانی خود نسبت به عدم همراهی اعضای کابینهاش معترض است و گاهی این اعتراض را بر زبان آورده است. در این باره رئیسجمهور نه فقط در جمع مدیران و کارگزاران ارشد دولتی این گلایه را بر زبان آورد. بلکه در جمع دانشگاهیان که در ماه رمضان گذشته سخنرانی کرد از اینکه برخی از اعضای کابینه نا امیدانه به آینده مینگرند، ابراز ناراحتی کرد. هم سخنرانی روحانی در ماه مبارک رمضان و هم بیاناتش در جمع مدیران برای مخاطبان این شائبه ذهنی را پدید آورد که رئیسجمهور ترمیم کابینه را بهطور جدی مورد توجه قرار داده است.
پیش از این نیز بهطور غیررسمیگفته میشد که برخی اعضای کابینه دوم دولت تدبیر و امید مانند وزیر نفت و رئیس بانک مرکزی با سختتر شدن اوضاع از ادامه همکاری با دولت اعلام انصراف کردن که هر چند این شایعات تایید نشده است اما منابع نزدیک به دولت میگویند که قرار بوده در پایان چهار سال دوره اول ریاست سیف بر بانک مرکزی، به همکاری او با کابینه خاتمه داده شود اما هیچ یک از افراد مراجعه شده حاضر به قبول تصدی ریاست بانک مرکزی نشده است و به همین خاطر احتمالا در پایان این چهار سال سیف بر مسند خود باقی خواهد ماند.
پنهان کردن اشغالها زیر فرش
در عین حال اخبار متواتری از اختلاف نظر شدید میان اعضای کابینه به گوش میرسد. این اخبار در ابتدا اختلاف جدی میان دیدگاههای روحانی و جهانگیری را منعکس ساخت در وهله بعد گفته میشود که میان واعظی با برخی دیگر از اعضا کابینه از جمله نوبخت اختلافهای زیادی وجود دارد. اختلافهایی که بهویژه به اعلام موضع و انتشار اخبار روحانی و دولت برای افکارعمومی مربوط میشود.
اعضا هیئت دولت همانطور که انتظار میرود این اختلافها را تکذیب میکنند اما افکارعمومی چه در ایران و چه در کشورهای دیگر، دریافتهاند وقتی چیزی تکذیب میشود لزوما به معنای نبود آن چیز نیست از این بابت ممکن است اختلافهایی وجود داشته باشد ولی براساس مصالح تکذیب شود.
راه طولانی
روحانی بیتردید راهی پرمخاطره، دشوار و طولانی در پیش دارد اینکه در این راه آیا موفق میشود یا نه، از هم اکنون قابل پیشبینی نیست اما قدرمسلم آن است که نه روحانی و نه جمهوریاسلامی ایران تصمیم ندارند که در مقابل مشکلات کوتاه بیایند.
زهرا شکری