قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسانها و بیانکننده اندیشه و شخصیت صاحبان قلم است؛ قلم، زبان دوم انسانهاست.
ما دو گونه قلم داریم:”قلم مسموم وقلم مظلوم”،قلم مسموم، قلمی است که در خدمت”زور”باشد و حقایق را وارونه جلوه دهد. متاسفانه صاحبان قلمهای مسموم ازطریق تراوشات قلم خود ارتزاق میکنند و در نمایش باطل بجای حق، تبحر خاصی دارند و قلم مظلوم، قلمی است که در خدمت مردم و محرومان باشد که صاحبان اینگونه قلمها معمولا در شرایط مطلوبی از آزادی بعد از نوشتن برخوردار نیستند و اصطلاحا به آنها انسانهای دگراندیش گفته میشود و همیشه در اضطراب و خودسانسوزی هستند و زجر و زحمت فراوانی را متحمل میشوند.
قلمرو قلم
هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گستردهتر از آن است که در بیان بگنجد. روز چهاردهم تیرماه، به پیشنهاد انجمن قلم، روزقلم نام گرفت. دربند کشیدن قلم و صاحبان آن از دیرباز مرسوم بوده است و”سانسور، قاتل خاموش”قلمهای مظلوم» است.
در گروه صاحبان قلمهای مظلوم معاصر به نویسندگانی همچون: صمد بهرنگی، دکترشریعتی، سیمین دانشور، جلال آل احمد و… وشعرائی از قبیل؛ وحشی بافقی، فرخی یزدی(که لبهایش را دوختند) فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، نیمایوشیج، عبیدزاکانی و… برمیخوریم که ازمحل قلم خود به نان و نوائی نرسیدند، بلکه سختیها کشیدند تا به زبان جامعه روشنگری کنند.
به رسمیت شناختن نویسندگان
البته احترام و توجه به قلم در میهن ما پیشینهای دیرینه دارد. سدههاپیش در ایران باستان، تیرگان(سیزدهم تیرماه)یکی از مهمترین جشنها بوده است که آئینهای مخصوصی داشته و از جمله آنها میتوان به «پاسداشت قلم» اشاره کرد.
یکی از دلایلی که برای این جشن ذکرشده این است که دراین روز هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران”
نویسندگان وکاتبان رابه رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت.
مردم جشن گرفتند و آن جشن به یاد ارجمندی قلم برجای ماند. دلیل دیگری هم که برای این جشن به ثبت رسیده است مربوط به نوشته ابوریحان بیرونی در مورد روز ستارهی تیر، یا “عطارد” کاتب ستارگان است و میتوان روز سیزدهم تیر ماه را نیز، روز نویسنده نامید.
14 تیر، روز قلم
پس ازانقلاب، نویسندگان و شاعران سرشناسی چون”محمدعلی سپانلو” سیزدهم تیرماه را به عنوان روزقلم و نویسنده پیشنهاد دادندتا اینکه “چهاردهم تیرماه”از جانب اهل قلم بهعنوان روز قلم نامگذاری شد.اما این مناسبت هنوز چندان درمیان مردم وحتی اصحاب قلم و اندیشه شناخته شده نیست!
نقبی به تاریخ نوشتن و نگارش
تاریخ نوشتارحداقل به بیست هزار سال پیش، باز میگردد. بدون شک هیچ پیشرفتی از سوی جوامع گوناگون، بدون کمک خط و زبان امکانپذیر نبوده است. از جمله موادی که برای نوشتن به کار میرفته است؛ میتوان به سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را اشاره کرد.
واقعیت این است که هرگونه رشد، پیشرفت، پیروزی، آرامش، معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدنها، تجربههای تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار میشوند. هر کس میتواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش میکند بنویسد.
اینجاست که قلم، تخریب میکند، میسازد، واقعیتها را آشکار مینماید، آشکارها را پنهان میکند به واقع قلم معجزهای جادوگر و جاودان است.
در آغاز قرن بیستم کسی این تردید را به خود راه نمیداد که قلم و کاغذ را مهمترین و موثرترین ابزار ذخیرهسازی اطلاعات بداند، زیرا در آن زمان جوامع از نظر اقتصادی و فکری به جامعههای کاغذمدار تبدیل شده بودند.
هل من مبارز؟
اما پایههای این باور پس از چندی به لرزه درآمد و با ظهور رایانه، رشد سریع فناوری اطلاعات، تلویزیون، استفادههای گوناگون از میکرو فیلم، میکرو فیش و ابزارهای الکترونیکی، برتری بیرقیب کاغذ و قلم سنتی، بهطور جدی به مبارزه طلبیده شد.
همانطور که در طول تاریخ شکل ظاهری قلم عوض شده است روز به روز همراه با صنعت رو به رشد نیز تغییر یافته است.
اگر چه هنوز کتابخانههای الکترونیکی و ادارههای بدون کاغذ و قلم و جامعههای بدون کتاب بهوجود نیامده و سیطره نیافتهاند و شاید هرگز هم چنین اتفاقی نیفتد ولی موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است، این دگرگونی در ظاهر قلمها و نوشتهها نه تنها از ارزش قلم و صاحبان آنها نمیکاهد، بلکه به دلیل انتقال لحظهای نوشتهها هر آینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان میکند.
برخی از امتیازات قلم
قلم سه امتیاز خاص خود را دارد؛ نخست اینکه، سخن فرار است و نوشته باقی است. “دانش را با نوشتن دربند کنید”تا باقی بماند و از کفتان نرود.
دوم اینکه بیان و سخن معمولا دقیق نیست، اگر قرار بود کتابی که هزار سال پیش نوشته شده است زبانی به ما میرسید و در جایی نوشته نمیشد هیچگاه بهطور دقیق به ما انتقال سینه به سینه نمییافت.
سوم اینکه، نگارش مطالب، عمیق و از روی فکر است، درحالی که سخنان، بدون تامل گفته میشوند.
چهاردهم تیرماه روز قلم گرامی باد، روز قلم روز بزرگداشت فرهنگ و هنراست، روز قلم روزیست که باردیگر ارزشهای علمی، فرهنگی و هنری کشورمان را بخاطر آورده و به بهانه روز قلم، یاد اساتید فرهیخته کشورمان و جامعه اهل قلم را که وجودشان موجب توسعه و پیشرفت جنبههای مختلفی از این مرز و بوم شده است، گرامی میداریم.
چهاردهم تیر ماه در تقویم رسمی ایران به عنوان روز قلم ثبت گردیده. در این روز فرخنده قلم را و نوشتن را ارج مینهیم، چرا که قلم وسیلهای برای ثبت تاریخ و هنر است.
محمدصادق گل باف