خیز پوتین در بازسازی روسیه تزاری

پس از حمله آمریکا و متحدانش به خاک سوریه، نشست سران اتحادیه عرب به میزبانی عربستان سعودی با چند صندلی خالی و غایبانی بزرگ برگزار شد. همانطور که پیش‌بینی می‌شد، اتحادیه عرب نه تنها از سوریه حمایت نکرد، بلکه اقدام آمریکا، بریتانیا و فرانسه را نیز تحسین کرد.

در میان غیبت اعراب به نام، اما «آنتونيو گوترش» دبيركل سازمان ملل، «فدريكا موگريني» مسئول سياست خارجه اتحاديه اروپا، «موسي فكي» رييس كميسارياي اتحاديه آفريقا و نيز «استفان دي‌ميستورا»، فرستاده ويژه سازمان ملل به سوريه از چهره‌هاي غيرعربي دعوت شده به نشست ظهران بودند.

یكي از حاشيه‌هاي قابل تامل در نشست اتحادیه عرب در ظهران عربستان، پيام «ولاديمير پوتين»، رئيس‌جمهوری روسيه به کشور‌های عضو این اتحادیه بود. رئیس جمهوری روسیه زمانی کشورهای عضو اتحادیه عرب را مخاطب قرار داد که برخی از آن‌ها از حمله امريكا به سوريه حمایت کرده بودند.

رئیس جمهور پوتین در این پیام درخصوص همكاري با اين كشورها به‌منظور تضمين امنيت منطقه اعلام آمادگي كرده بود. پوتین همچنین ابراز امیدواری کرده بود که کشورش و کشورهای عضو اتحادیه عرب بتوانند در مرحله پساداعش به يك اندازه در فرآيند فعال‌سازي راه‌حل سياسي، بازسازي و حل مشكلات جدي در كشورهاي عراق و سوريه مشاركت داشته باشند.

او در حالی از اعضای این اتحادیه خواسته بود که ادامه مبارزه با گروه‌هاي تروريستي با احترام زياد به حاكميت و تماميت ارضي كشورهاي عربي باشد، که نه تنها سعودي‌ها بلکه اکثریت کشور‌های عضو این اتحادیه پس از نقض حاكميت و تماميت ارضي سوريه توسط آمریکا و متحدانش برای متجاوزا آن‌ها هورا کشیده بودند.

رئيس‌جمهور پوتین همچنین به ادامه تنش‌ها ميان فلسطيني‌ها و صهيونيست‌ها اشاره كرده و گفته بود كه عادي‌سازي اوضاع در غرب آسيا به شيوه‌اي پايدار بدون يافتن راه‌حلي ريشه‌اي براي مساله فلسطينيان غيرممكن است.

وي پیام خود را با تأکید بر مواضع ثابت روسيه مبني بر حل تمام مسائل به ويژه وضعيت اراضي فلسطينی‌ها از جمله قدس از طريق مذاكرات مستقيم فلسطيني-اسراييلي به پایان برده بود.

پوتین درحالی با عربستان سعودي و کشور‌های عربي از آمادگی این کشور برای کمک به حضور فعال و سازنده کشورهای عضو اتحادیه عرب در فرآيند فعال‌سازي راه‌حل سياسي و بازسازي كشورهاي عراق و سوري سخن گفته است که آن‌ها در اين روند در معادله سياسي سوريه سرشان بی‌کلاه مانده و چیزی عادشان نشده است. پوتین خطاب به ٢٢ کشور عربی حاضر در نشست اعلام کرده است که کشورش آماده همکاری نزدیک با اتحادیه عرب است تا امنیت منطقه را تضمین کند.

از پیام پوتین این چنین برمی‌آید که روس‌ها همه درها را برای بازگشت به شرایط ایده‌آل و آرمانی بعد از امپراطوری شوروی می‌کوبند. روس‌ها به دو دلیل خواهان بازگشت به شرایط آرمانی خود هستند، یکی بازسازی جایگاه روسیه در میان کشورهای صاحب قدرت در جهان و دیگری تعیین راهبرد بلند مدت سوریه در منطقه.

بعد از زمامداری «بوریس یلستین» پوتین توانسته است خود را به‌عنوان معمار بازسازی نوین سیاست در روسیه معرفی کند و جایگاه خود را به عنوان مرد شماره یک سیاست در کشورش تثبیت نماید.

پوتین پس از به دست‌گیری قدرت در سرزمین تزارها توانسته است آرام آرام راهبردی را که بعد از شوروی، روس‌ها خواهان آن بودند دنبال و در کشورش پیاده‌سازی کند. روس‌ها در عین حال نقش تعیین کننده‌ای در معادلات منطقه‌ای ایفا کرده‌اند. اما از پیامی که کرملین به سوی کشور‌های عربی روانه کرده این نکته برمی‌آید که همچنان تا رسیدن به نقطه رضایت‌بخش فاصله چشمگیری وجود دارد.

اگر سری به تاریخ شوروی بزنیم، متوجه خواهیم شد که شوروی سابق در میان برخی از کشور‌های عربی صاحب نفوذ بوده است. کشورهای دارای ایدئولوژی همسو با شوروی سابق از جمله عراق در زمان حکومت صدام حسین، سوریه در زمان حکومت حافظ اسد و مصر در زمان حکومت جمال عبدالناصر که وابستگی فکری و سیاسی به شوروی سابق داشتند تحت تاثیر قدرت روس‌ها بوده‌اند.

پوتین که خود را بازمانده از قدرت میان عربی‌ها می‌بیند، به‌دنبال بازسازی روابط با کشورهای عربی است و سعی می‌کند که با ورود به حیاط خلوت آمریکا خود را هرچه بیشتر به هدف نزدیک کند.

مسکو در رخداد‌های منطقه همواره هوشمندانه رفتار کرده و با سیاست دوگانه معادله را به نفع خود به پایان رسانده است. به‌عنوان مثال در جریان استقلال طلبی اقلیم کردستان عراق، پوتین یک معامله دوگانه را با عراق بازی کرد؛ نه در نقش موافق با استقلال کرد‌ها ظاهر شد و نه با عنوان مخالف در مقابل اقلیم ایستاد. بلکه با ارسال یک پیام اعلام کرد که روسیه با کردها روابط خوبی دارد و این کشور می‌خواهد که کرد‌ها با توجه به موقعیتی که دارند به منافعشان در عراق دست یابند. پوتین در حمله ترکیه به عفرین و حتی حمله آمریکا و متحدانش به سوریه نیز این نقش را به خوبی ایفا کرد.

مهره چینی روسیه در خاورمیانه نشان می‌دهد که مسکو هوشمندانه منتظر کوچکترین خطای واشنگتن نشسته است، تا با اولین حرکت اشتباه مهره خود را جایگزین کند. روس‌ها با حضوری پررنگ‌ و میانجی،همواره در تلاش هستند تا نقش برادر بزرگ خاورمیانه را برعهده گیرند و میان‌داری کنند.

این روزها نزدیک شدن آمریکا به برخی از کشورهای ثروتمند خلیج فارس به مذاق تزار روس‌ها خوش نیامده است، رئیس جمهور پوتین وقت را غنیمت دانسته و با استفاده از نشست سران کشورهای عضو اتحادیه عرب، تیر حمایت روسیه از کشور‌های عرب منطقه را از چله رها کرده تا شاید به هدف خورده و بتواند پایگاه خود را در میان کشورهای ثروتمند عربی باز کند و از غافله عقب نماند.

البته این نکته لازم به ذکر است که روسیه توان خود را صرف نزدیک شدن به عربستان، قطر یا امارات نخواهد کرد. زیرا پوتین خوب می‌داند که این کشور‌ها راهبردی بلند مدت و حتی تاریخی با آمریکا دارند.

در این میان نوک پیکان پوتین به سمت کشورهای در آفریقای جنوبی و آفریقای مرکزی است که عرب زبان هستند و حتی برخی کشور‌های حوزه خلیج فارس که رابطه‌ای با امریکا ندارند. روسیه به دنبال تصاحب حیاط خلوت این کشور‌ها است تا بتواند آن‌ها را به سوی خود جذب کند.

در این میان اوضاع نابسامان اقتصادی در روسیه کار را برای پوتین سخت‌تر از آنچه که باید کرده است. کشور‌های عربی می‌دانند که روسیه قدرتی که را باید به ویژه در عرصه اقتصاد داشته باشد در اختیار ندارد. تحریم‌های وضع شده از طرف آمریکا بر علیه روسیه اوضاع را برای تزار‌ها سخت‌تر کرده است.

روسیه پس از روی کار آمدن ترامپ، اتهام دخالت در انتخابات آمریکا را به دوش می‌کشد، اما به تازگی پای کرملین به ماجرای ترور سرگئی اسکریپال (جاسوس سابق روس) و دخترش، نیز باز شده؛ این اتفاق روس‌ها را نه تنها در مقابل آمریکا بلکه در تقابل با غرب قرار داده و همین امر شرایط را برای آن‌ها دشوار‌تر کرده است.

با توجه به شرایط پیش آمده بدون شک روس‌ها برای رسیدن به جایگاه محبوب خود راه دشواری را پیش روی دارند و تنها با ارسال پیام نمی‌توانند اعرابی را که در مقابل یکدیگر و حامی آمریکا هستند به هم‌پیمانی مجاب کنند.

اما در این میان بدون شک کرملین باید کاملا گوش یه زنگ باشد، زیرا زمامدار آمریکا رئیس جمهوری است که به راحتی تغییر عقیده می‌دهد، در صورت تغییر سیاست کاخ سفید در خصوص کشورهای عربی، روسیه خواهد توانست جایگزین مناسب و قدرتمندی برای آن باشد.

با وجود سیاست حال حاضر و خوش خدمتی‌های اعراب به ویژه عربستان سعودی برای آمریکا، کشور عربی وارد یک همکاری استراتژیک با روسیه نخواهند شد. لذا جبهه آمریکا و جبهه غرب حداقل به لحاظ اقتصادی بسیار قدرتمندتر از جبهه شرق است. از سوی دیگر سازمان‌ها، نهادها و مجامع بین‌المللی تحت سیطره غرب قرار دارد.

با این حال روسیه علاوه بر تلاش برای بازسازی جایگاه خود سعی دارد تا از طریق خلا‌های که در نظام بین‌الملل به وجود آمده و یارگیری‌های تازه‌ای که بعد از جنگ سوریه تحقق یافته بتواند برخی کشوهای عربی را به خود نزدیک کند.

گرچه این کشور‌ها از لحاظ اقتصادی قدرت عربستان، امارات یا قطر را نداشته باشند، اما طریق آن‌ها می‌تواند رابطه خود را بازسازی کند.

از سوی دگیر کشورهای عربی ثروتمند، 60 درصد انرژی جهان را در اختیار دارند همین دلیل کافی است تا آمریکا و غرب اجازه ندهد آن‌ها به دامان شرق بیایند.

مانیا شوبیری