هنوز اندیشه جامعه از غم و تنهایی کودکان کار تهی نگشته بود که درد و محنت کودکان آسیب بر ذهن جامعه، بار شد.
جوامع مدنی، تعاریف و قوانین گوناگونی در حمایت از حقوق انسانی دارند؛ قوانینی که چون سپری محکم، از افراد و خصوصا کودکان، در مقابل آسیب‌های اجتماعی دفاع می‌کند و با ایجاد امنیت و اطمینان خاطر، فضایی به‌وجود می‌آورد تا همه‌ی اقشار، مراتب رشد وکمال خود را طی کنند.
صرف نظر از بررسی قوانین حمایتی سایر کشورها براساس دین و دیدگاه آنان، آنچه در کشور ما باید مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد ضرورت توجه به اصول و قوانینی است که رعایت آن‌ها ضامن سلامت جامعه است و هر چه این قوانین کامل‌تر و جامع‌تر باشد امکان رشد افراد نیز بیشتر می‌شود.
جامعه‌ی اخلاق مدار براساس رعایت اصول و موازین انسانی به‌وجود می‌آید؛ جامعه‌ای عاری از ظلم و بی‌عدالتی که هر چیز در جای خود، گرامی داشته می‌شود و کرامت پیر و جوان و کودک، حفظ می‌شود.
لزوم توجه به کودکان
در ارتباط با تربیت کودک، جایگاه خانواده بسیار مهم است؛ خانواده به‌عنوان اولین نهاد، نقش قابل توجهی در پرورش جسم و روح کودک دارد و پس از آن مدرسه، به‌عنوان نخستین نهاد آموزشی، نقش چشمگیری در تربیت و پرورش استعداد کودکان دارد با توجه به اینکه ساختار شخصیتی کودکان از همان اوان کودکی با آموزش‌های صحیح شکل می‌گیرد نباید از این نکته غافل شویم که کودکان همچون آیینه، بازتاب تصاویری هستند که به آن‌ها می‌تابد، از این رو در اسلام نیز تاکید فراوانی در مورد کودکان و اکرام آنان شده است.
به رغم اهمیت این موضوع، متاسفانه مدتی است که در سطح جهانی، اخبار ناخوشایندی از قتل، آزار و رفتار ناشایست با کودکان، به گوش می‌رسد که حاکی از ضعف و ناکارآمدی قوانین نظارتی و حمایتی است.
در این میان کشور ما نیز مستثنی نبوده و ضرورت توجه به کودکان و حقوق انسانی آن‌ها بیش از هر زمان احساس می‌شود.
تقریبا هفته یا ماهی نیست که خبری از قتل و تجاوز و کودک آزاری به شکل‌های مختلف نشنویم…
گذشته از وضعیت بارز کودکان کار، که به‌جای بازی و تحصیل، با وضعیت رقت‌بار در کوچه و خیابان با انواع بزه‌ها آشنا می‌شوند و صرف نظر از بسیاری از فجایع و وقایع دردناک، که رسانه‌ای نشده و در خفا و سکوت، کودکان را به نیستی و تباهی می‌کشاند، می‌توان به مواردی اشاره کرد که هنوز زخم آن بر جان مردم است…
سرنوشت شوم ستایش و اهورا و بنیتا و… مکافاتی نبود که آن‌ها به جرم بی‌گناهی باید پس می‌دادند.
آزار جنسی بهاره، دخترک افغان، که پس از رسانه‌ای شدن، به‌جای تنبیه مجرمان، رئیس زحمتکش اورژانس (به دلیل انعکاس خبر) مجرم شناخته شد و از سوی فرماندار شهر از کار خود برکنار شد!
ماجرای دبیرستان معین و شکایت خانوادهایی که محیط امن آموزشی برای فرزندانشان، به مکانی نا امن و غیراخلاقی تبدیل شد؛ ماجرایی که همه را در بهت و حیرت فرو برد و دستور مقام معظم رهبری برای اجرای هر چه سریع‌تر حدود الهی در مورد مجرم را به دنبال داشت. اما این خبر نیز پس از مدت کوتاهی، تکذیب شد!
متاسفانه، پاک کردن صورت مسئله از سوی برخی مسئولان مدتی است که رواج یافته و گویا برای جلوگیری از ایجاد فضای ناامن اجتماعی، تنها راه حلی است که به ذهنشان می‌رسد، غافل از اینکه تکذیب معضلات و ناهنجاری‌ها، ضمن توهین به شعور اجتماعی، دست متجاوزین را در ادامه جرم و بزه، بازتر می‌گذارد.
معضل کودکانِ آسیب، مشکلی ساده و پیش پا افتاده نیست که به راحتی بتوان از آن گذشت؛ کودکان آسیب دیده، اگر مدت‌های طولانی، تحت نظر مشاور و مراقبت‌های درمانی قرار نگیرند، با جسم و روحی شکننده، وارد جامعه شده و با اختلالات روانی و رفتاری فراوانی مواجه می‌شوند.
کودکان در روشنای اخلاق اسلامی
” اکرمو اولادکم و احسنو آدابهم ” کودکان خود را گرامی بدارید و نیکو‌ترین آداب را به آنان بیاموزید.
حدیثی معروف از پیامبر اسلام که با تاکید بر جایگاه کودکان، نقل گردیده است.
به رغم سفارشات و فرامین دینی، چندی پیش، شنیدیم و خواندیم که موی دخترکی را به بهانه جلوگیری از تحریک ناظم مدرسه قیچی کردند، این خبر در عین بهت و ناباوری، یک دنیا سوال در اذهان ایجاد کرد… مگر می‌شود؟ ! مگه امکان داره موی دخترکی، فقط به دلیل ایجاد تحریک، به تیغ بی‌رحم قیچی سپرده شود؟ عمق این حماقت تا کجاست و از کدام ذهن بیمار نشأت گرفته است؟
با شنیدن این خبر تاثرانگیز و عدم هضم آن از هر دریچه و دیدگاه، بلافاصله یاد مقام معظم رهبری افتادم، آن گاه که ایشان با اکرام “آرمیتا “، فرزند شهید، داریوش رضایی نژاد، ضمن دلجویی از دختر خردسال، از موهای زیبای او تعریف کرد و همچون پدری دلسوز، “آرمیتا “را مورد مهر و محبت قرار داد و رافت اسلامی را به نمایش گذاشت.
اما متاسفانه شاهدیم کسانی که درک درستی از آموزه‌های دینی ندارند با اعمال خشونت و زور، آگاهانه یا ناگاهانه، مردم را از دین بیزار می‌کنند.
خداوند در قرآن کریم به پیامبر لقب “رحمه اللعالمین” داده و در جای دیگر به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: “فیما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک”؛ یعنی: ای پیامبر نرم‌خویی تو از رحمت خداست و اگر اخلاق تندی داشتی مردم از گرد تو پراکنده می‌شدند.
حال باید پرسید در دینی که همواره به محبت و احسان و اخلاق نیک تاکید شده، کوتاه کردن موی نرگس، عمل به کدام یک از فرامین الهی است؟
در مورد ظلمی که به نرگس شد، فقط موهای زیبایش مورد هجوم تیغ تیز قیچی قرار نگرفت، بلکه، جنسیت، شخصیت، علائق و حتی اعتقادات نرگس، مورد هجمه قرار گرفت!
در زمان عرب جاهلی، که دختران را زنده به گور می‌کردند افتخار اسلام این بود که به دختران حیات مادی و معنوی بخشید و کرامت انسانی را در همه‌ی شئون به زن بازگرداند.
قل للمومنین یغضوا من ابصارهم و یحفظو فروجهم ذالک ازکی لهم ان الله خبیر بما تصنعون و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن….
این نص صریح قرآن خطاب به مسلمانان است؛ در این آیه خداوند از مردان و سپس از زنان مومن می‌خواهد که چشم‌های خود را پوشیده و از فروج خود محافظت کنند چون برای تزکیه آنان بهتر است.
چرا در مورد نرگس، خانم معاون پرورشی، از آقای ناظم مدرسه نخواست که بنا به نص صریح قرآن، چشم‌هایش را بر موهای دخترکی خردسال بپوشاند؟ و اگر ناظم، فردی ضعیف النفس و نامسلط بر اعمال و نگاه خود بود، چه لزومی داشت که در مدرسه دخترانه بکار گمارده شود؟
آیا بهتر نیست برای جلوگیری از مخدوش شدن افکار عمومی و به منظور حفظ شأن معلمان عزیز و زحمتکش، که از مقامی شامخ در جامعه برخوردارند، قبل از بکار گماردن افراد درآموزش و پرورش، خصوصا در حوزه‌ی پرورشی، ابتدا آن‌ها با آموزه‌های دینی و اخلاقی آشنا شوند؟
هر چند که با آسیب‌های جدی که به نرگس رسید و براساس شکایت خانواده‌ی نرگس، معاون پرورشی مدرسه از کار خود تعلیق شد ولی نرگس همچنان علاقه‌ای به مدرسه ندارد و ذهن کوچکش همچنان از هضم اتفاقات پیش آمده، ناتوان است!
کاش گاهی، بعضی از مسئولان به‌جای انکار و تکذیب، از خود سوال کنند که اشکال کار در کجاست؟
پذیرفتن اینکه فاعل جرم در هر مقام و مسندی، مجرم است و باید به مجازات عمل خود برسد نخستین گامی است که باید در جهت اصلاح جامعه برداشته شود، در این میان، کسانی که با وجهه مذهبی، مرتکب اعمال غیراخلاقی و مجرمانه شده و اعتقادات مردم را خدشه‌دار می‌کنند، بیش از همه نیازمند آموزش و در صورت لزوم، مستحق مجازات هستند.
راهکارهای پیشگیری از آسیب جنسی کودکان
در مورد علائم کودکانی که مورد آزار یا آسیب قرار گرفته‌اند دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد.
در این ارتباط، زهرا فتاحیان حاذقی، روانشناس کودک می‌گوید: طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری عبارتست از آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند.
تجاوز جنسی به تنهایی به معنای ایجاد رابطه جنسی نیست و معمولا با ایجاد و اعمال قدرت جسمی، خشونت و تهدید و تحقیر فرد مورد تجاوز همراه است.
به‌طور مثال؛ بدخلقی و گوشه‌گیری، پرخاشگری، اضطراب، ناخن جویدن، مکیدن انگشت، افت تحصیلی، کابوس‌های شبانه، رفتار‌های غیرعادی، ترس از لمس شدن توسط دیگران و خشم بی‌دلیل از علائمی است که کودکانِ آسیب از خود نشان می‌دهند.
فتاحیان در ادامه می‌افزاید: پس از آسیب‌های جسمی، ایجاد بحران و مشکلات متعدد از قبیل؛ احساس گناه، خشم، شرم، ترس‌های مرضی و احساس بی‌پناهی، استرس و اختلالات شخصیت از بارزترین تبعات تجاوز هستند که عوارض شدید روانی، تا سنین بزرگسالی در کودکان باقی می‌ماند.
متاسفانه، کودکانی که مورد آسیب جنسی قرار گرفته‌اند به دلیل ترس از عکس العمل شدید والدین و سرزنش شدن توسط آن‌ها و تهدید شدن از سوی فرد متجاوز، معمولا از طرح این مشکل خودداری می‌کنند.
والدین نیز به دلیل حفظ آبرو و بازخوردهای شدید اجتماعی از قبیل متهم شدن به سهل‌انگاری در مراقبت از کودک و یا در برخی موارد، دخالت داشتن خود والدین در قضیه تجاوز (به خصوص پدر) این مسئله را مخفی نگه می‌دارند.
نقش آموزش
زهرا فتاحیان، روانشناس کودک در این باره می‌گوید: برای پیشگیری از این ناهنجاری اجتماعی، خانواده باید با الفاظ ساده و بدون شکستن تابوها به آموزش کودکان بپردازد؛
– آموزش‌هایی در رابطه با اندام خصوصی کودک و پاسخ دادن به سوالات کودک بدون ایجاد کنجکاوی بیشتر
– ایجاد ارتباط صمیمی بین کودک و والدین
– آموزش در رسانه‌های جمعی از قبیل تلوزیون و رادیو و مجلات و شبکه‌های مجازی و آموزش در شبکه‌های مخصوص کودکان، مدارس و مهد‌های کودک و ایجاد کارگاه‌های آموزشی در مراکز فرهنگی
– بهره‌گیری از روانشناسان خبره در جهت ایجاد سیستم غربالگری روانشناختی برای تایید سلامت روانی افرادی که ارتباط نزدیک‌تر، موثرتر و بیشتری با کودکان دارند.
– جلوگیری از خروج کودک از خانه به تنهایی
– ایجاد تمهیدات قانونی و پیگیری‌های قضایی بیشتر و مستمر از سوی مسئولین و نیروی خدوم نیروی انتظامی
فریبا نبوی طهرانی فر