هشدار به اندازه کافی جدی بود! نهاد صادر کننده هشدار هم، به اندازه کافی، رسمیت و اعتبار داشت که مردم، درباره هشدارهایش، جدیت به خرج دهند؛ غیر از آن، تجربیات شخصی هم به اندازه کافی در این زمینه‌ی به خصوص، وجود دارد. زمینه‌ای که بحثی است تکراری و طی سال‌های گذشته درباره آن صحبت شده است، اما یحتمل منفعت یا معضلی وجود دارد که هیچ‌گاه نتوانسته‌ایم (مجموع نیروهای اجرائی، قضائی، مردم و …) جلوی این زمینه‌ی خاص از فعالیت اجتماعی آسیب‌زا را بگیریم یا حداقل به آن سروسامانی مطابق رویه تمام نقاط دنیا دهیم.
آنچه درباره آن بحث می‌شود، فعالیت‌هايی است که زير عنوان «خیریه» یا چیزی شبیه به این، جای می‌گیرد و مطابق شواهد موجود، به ظاهر هر چه دست‌اندرکاران این زمینه، توان و مجاهدت دارند و آن را به کار می‌بندند، نمی‌توانند سر و سامانی مطابق استانداردهای جهانی به آن بدهند!
به احتمال، همه ما تجربیاتی داریم که به نوعی دامن فعالیت‌های خیریه در ایران را گرفته است و هر چه سعی می‌کنیم این تجربیات که به خاطرات بد، تبدیل شده‌اند را از ذهن دور کنیم، باز هم عندالزوم، زمانی که قرار است به موسسه‌ای که در زمینه‌ی امور خیر و انسان‌دوستانه فعالیت می‌کند، کمکی نقدی کنیم، دست و دل‌مان می‌لرزد و به همان میزان که مبلغ نقدی کمک‌ها بزرگ‌تر می‌شود، این سوال هم تقویت خواهد شد که آیا کمک انجام شده، در جای مناسب هزینه خواهد شد یا خیر؟ و آیا دردی را از فردی که مستحق دریافت این کمک است، دوا خواهد کرد؟ این سوالات هنگامی بیشتر می‌شود که تجربیات خود را در این زمینه، مرور می‌کنیم. بسیاری از ما که تجربه سفر از شهری به شهر دیگر را توسط اتوبوس‌های بین شهری داریم، به احتمال در خاطرمان نمونه‌ای از حضور مجریان مالی یکی از خیریه‌ها را برای دریافت کمک نقدی، به ذهن سپرده‌ایم.
«مردی سیه‌چرده با سبیل‌هایی که در ناحیه بینی زردی خاصی داشت، وارد اتوبوس شد. درباره حمایت از کودکانی سخن مي‌گفت که از نعمت داشتن پدر و مادر محرومند و در موسسه‌ای تحت حمایت خیریه … قرار دارند. یک دسته تقریباً صد برگی فیش تأیید پرداخت داشت و در ازای 5 هزار تومان کمک، فیشی ممهور به مهر موسسه ارائه می‌شد.
این فیش تأییدی بود تا به شما قوت قلب دهد که کمک ناچیزتان(به قول متصدی جمع‌آوری پول) در جای درست خرج خواهد شد! متصدی تاکید می‌کرد در روایات و احادیث، صدقه دادن هنگام سفر امر بسیار تاکید شده‌ای است که سلامتی را تضمین می‌کند. حتی متن عربی‌اش را هم می‌خواند به احتمال برای اینکه قوت قلب بیشتری پیدا کنید».
در راه برگشت هم همین بساط دایر بود؛ «پیر مرد شال سبزی دور کمرش پیچیده بود، محاسنی بلند داشت و دنیا دیده به نظر می‌رسید. وارد اتوبوس شد و می‌گفت که در حال ساخت مسجدی هستند در محله‌ای که مسجد ندارد. مسجد به ویژه برای سادات است و او خود نیز از اعضای هیات امنای مسجد به شمار می‌رود. داد سخن سر داده بود که سلامتی خود را در سفر، با کمک به ساخت این مسجد، تضمین کنید و به همه توصیه می‌کرد باقیات و صالحات از خود برجای گذارید. دسته‌ای فیش ممهور به مهر هیات امنای مسجد …(ع) داشت که …»
اینها نمونه‌هایی از خاطراتی است که از مواجهه با نمایندگان خیریه‌ها (واقعی یا جعلی) در ذهن برخی از ما نقش بسته است. خاطراتی که گاهی باعث شده و می‌شود اعتماد کافی به لفظ خیریه از دست برود. در کنار وجود چنین مواردی اما نیروی انتظامی همیشه هشدار داده است «مردم مراقب کلاهبرداری با عنوان کمک و واریز وجه به مؤسسات خیریه باشند».
هشدارها در فصل و زمان‌هایی خاص بیشتر می‌شود. رمضان امسال معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان مرکزی با انتشار مطلبی در پایگاه خبری پلیس، از مردم خواست مراقب سوءاستفاده از احساسات‌شان باشند. سوءاستفاده‌ای که رنگ و بوی مذهبی دارد و در این فقره، مربوط به پرداخت زکات فطریه می‌شد. پلیس تأکید کرده بود که گروهی اقدام به کلاهبرداری کرده و با ارسال پیامک یا تبلیغ در اینترنت از مردم خواسته‌اند زکات فطریه خود را برای کمک به خیریه، به حسابی که اعلام شده است، واریز کنند!
آن‌طور که پلیس گفته مواردی از این دست زیاد است و بارها عوامل خاطی هم دستگیر شده‌اند. پلیس معتقد است برخی از افراد سودجو، از نام خیریه‌ها برای مقاصد خود استفاده و گاهی خیریه‌های جعلی تأسیس می‌کنند.
خیریه‌های جعلی مضاف بر اینکه از روش‌های سنتی بهره می‌برند، روش‌های مدرن را هم به مجموعه اقدامات خود افزوده و «با ایجاد و راه‌اندازی سایت‌هایی جعلی با استفاده از عناوین فریبنده و اعلام وابستگی به مؤسسات خیریه، کمیته امداد یا سازمان‌های مورد وثوق مردم، تحت عنوان کمک به نیازمندان یا آزادسازی زندانیان نیازمند، سعی در جلب اعتماد کاربران کرده و می‌کنند».
پلیس فتای خراسان رضوی نیز، رد سوءاستفاده‌های اینچنین را دنبال و همین چند وقت پیش بود که اعلام کرد تیمی از کارشناسان پلیس فتا، رد افرادی را گرفته‌اند که در مواقع و ایام خاص با ترفندهايی مانند کمک به مستمندان در شب عید و … از افراد می‌خواهند مبالغی نه چندان زیاد به این امر اختصاص دهند.
در این صورت افراد به وبگاه‌های خاصی هدایت می‌شوند و هنگام پرداخت مبلغ‌های خُرد و ناچیز از طریق اینترنت، رمز عبور و دیگر اطلاعات مورد نیاز کلاهبرداران را خودشان، با دست خودشان در اختیار آنها قرار می‌دهند. این نوع کلاهبرداری که به نام «فیشینگ» معروف است در اصل قصد دریافت مبالغ خرد و ناچیز را ندارد و در مراحل بعدی، با اطلاعاتی که در دست دارد، حساب‌های مورد نظر را خالی می‌کنند. کلاهبرداری زیر عنوان خیریه‌ها همه جای دنیا مرسوم است. در ایالات متحده، صلیب سرخ این کشور، حداقل نام 15 سایت جعلی که با نام صلیب سرخ مبادرت به کلاهبرداری می‌کرد را اعلام کرده است.
به هر روی خیریه‌ها در ایران به اندازه کافی مشکل دارند و حتی برخی از خیریه‌هایی که به صورت رسمی ثبت شده‌اند در اصل ماجرا، « کار دیگر می‌کنند». همه اینها باعث نوعی بی‌اعتمادی به خیریه‌های واقعی و رسمی شده و فضا به گونه‌ای است که جمع پر تعداد خانواده مؤسسات خیریه (جز معدودی از آنها) نه تنها نمی‌توانند به امور خیریه‌ای که برای آن تأسیس شده‌اند، بپردازند و باری از دوش جامعه کم کنند، که حالا خود باری شده‌اند مضاف بر بارهای قبلی که البته سنگینی این بار به دلیل یدک کشیدن نام، بیش از آن چیزی است که در حالت معمول باید باشد!
در چنین فضایی مسئولیت نظارتی دولت و بخش‌های حاکمیتی مربوط بیش از گذشته نمود می‌یابد اما ناتوانی و معلولیت ذهنی و جسمی این بخش، امکان حل و فصل معضلات مربوط به خیریه‌ها را بیش از پیش در نظرگاه جامعه به نمایش گذاشته است طوری که بی‌اعتمادی روز افزون جامعه به مؤسسات خیریه، موید تمام آن چیزی است که نمود یافته است.
