ﻋﯿﺴﯽ ﻓﺮﻫﺎدی، اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺗﻬﺮان ۲۱ آذر ۱۳۹۶ در ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻋﻀﺎی ﺷﻮرای ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﭘﺎرک ﯾﺎ ﻣﮑﺎنی ﻣﺨﺼﻮص ﺗﺠﻤﻌﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺮدﻣﯽ ﺷﺪ. مکانی که از این طریق درکنار شهروندان معترض و با حضور مدیران مسئول فضایی جهت انتقال اعتراضات مردمی مهیا شود.
فضایی که می‌تواند ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﻠﯿﻪی اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺮدﻣﯽ شود. این روش در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ.
ﭘﯿﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ این ﺧﺒﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﺘﺮاض و راهپیمایی(ﺗﻈﺎﻫﺮات) را ﯾﮏﺑﺎر ﻣﺮورﮐﻨﯿﻢ؛ اﻋﺘﺮاض اﺑﺮاز ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮔﻔﺘﺎری، ﻧﻮﺷﺘﺎری ﯾﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ اﻗﺪام، روﯾﺪاد ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺘﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ. اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از جمله اﻋﺘﺮاض ﻓﺮدی ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﮔﺮوﻫﯽ در ﺧﯿﺎﺑﺎن ممکن می‌شود.
اﻣﺎ راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﯾﮏ ﮐﺎر اﻋﺘﺮاض‌آﻣﯿﺰ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ از ﺳﻮی ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﻌﻀﻼت ﯾﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮادی از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﺮاض دارﻧﺪ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺷﺮﮐﺖ میﮐﻨﻨﺪ ﺗﻈﺎﻫﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﯾﺎ ﻣﻌﺘﺮﺿﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد.
در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺘﺮﺿﯿﻦ ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺻﺪای اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮش دوﻟﺘﻤﺮدان ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻼوهﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺮ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﺻﺪای ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ، اﯾﻦ اﺻﻄﻼح از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ.
آزادی اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﯾﮑﯽ از ﻣﻈﺎﻫﺮ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻋﻤﻠﯽ و ﺣﻀﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﺻﺤﻨﻪ ﺣﺮف ﺧﻮد را ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش زﻣﺎﻣﺪاران ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ. ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺗﺤﻘﻖ ﺣﻘﻮق و آزادیﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ، اﺧﻼل ﯾﺎ ﮐﺎﺳﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد و ﻣﺮدم را در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار دهد.
در این صورت ﻫﻤﺪﻟﯽ افراد در کنار عملکرد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آنان به آن‌ها این ﻗﺪرت اﺑﺘﮑﺎر را خواهد داد تا با یک اﺋﺘﻼف ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ در ﺟﻬﺖ دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽشان، ﻫﯿاتﺣﺎﮐﻤﻪ و اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎزﻧﺪ.
اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آزادیﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ در اﺳﻨﺎد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و در ﺷﺮع و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه است. ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽکشور: «ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯽﻫﺎ ﺑﺪون ﺣﻤﻞ ﺳﻼح، ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﻣﺨﻞ به ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﻼم ﻧﺒﺎﺷﺪ آزاد اﺳﺖ». ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯽ از آزادیﻫﺎی ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ نیز ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه است و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ذﯾﻞ اﺻﻞ ﻧﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺳﻠﺐ اﺳﺖ.
آزادی ﻧﻘﺪ و اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ از روی اﺻﻼح، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ره‌آورد دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ دﻣﮑﺮاﺳﯽ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ ﻣﻨﮑﺮ از ﺣﺎﮐﻢ، آن را ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻧﻤﻮده است.
ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺛﺎﻧﯽ (ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب) روزی ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﮔﻔﺖ:« اﮔﺮ ﻣﻦ ﮐﺞ رﻓﺘﻢ راﺳﺘﻢ ﮐﻨﯿﺪ» (ان زﻏﺖ ﻓﻘﻮﻣﻮﻧﯽ) ﻋﺮﺑﯽ از ﭘﺎی ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ:« اﮔﺮ ﺗﻮ راﺳﺖ ﻧﺸﻮی ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺞ راﺳﺘﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ» (ان ﻟﻢ ﺗﻘﻮم ﻓﻮﻣﻨﺎک ﺑﺎﻟﺴﯿﻒ). ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ:« ﺧﺪا را ﺷﮑﺮﮐﻪ ﻫﻨﻮز در اﯾﻦ اﻣﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ و ﻣﺮاﻗﺐ اﻋﻤﺎل اوﻟﯿﺎی اﻣﻮر ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ».
آری اﺳﻼم ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎر ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﺮاﻗﺐ زﻣﺎﻣﺪاران ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﮐﺞ رﻓﺘﻨﺪ آن را ﺑﻪ راه راﺳﺖ وادار ﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻢ زﻣﺎﻣﺪاراﻧﺸﺎن آن ﻫﻤﻪ اﻓﺘﺨﺎرات ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺼﯿﺒﺸﺎن ﮔﺸﺖ.
ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪی دﯾﻨﯽ اﻋﺘﺮاض، ﻫﯿﭽﮕﺎه ﻣﺤﻞ ﺧﺎﺻﯽ از قبل ﺑﺮای اﻋﺘﺮاض ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽشده، ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﻘﻪی ﺗﺎرﯾﺨﯽ و رﺧﺪادﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﮑﺎن اﻋﺘﺮاض درنظر گرفته می‌شده و آن ﻣﮑﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻋﺘﺮاض به دﯾﺪه ﺷﺪن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﯿﺪ. از این روی بیشتر بایدگفت: «ﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪی اﻋﺘﺮاض ﯾﮏ ﻧﮕﺎه درﺳﺖ ﻧیست».
ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ فرماندار عنوان می‌کند: «ﺗﺨﻠﯿﻪی اﻋﺘﺮاﺿﺎت» اﻋﺘﺮاض ﻣﺪﻧﯽ ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪی ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺮژی ﺟﻮاﻧﯽ ﯾﺎ آدرﻧﺎﻟﯿﻦ ﺧﻮن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﺑﺎزی ﯾﺎ ﭘﺎرک ﭘﯽرﯾﺰی ﻧﻤﻮد، و اﺣﺘﻤﺎﻻ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﺳﺨﻨﺎن اﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﯾﮏ ﭘﺎرک ﺑﺮای اﻋﺘﺮاض، ﺑﻪﺷﮑﻞ ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن «اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪ ﭘﺎرک» ﻟﻨﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﭙﯽﺑﺮداریﻫﺎی ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﺑﺴﺘﻪی دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ از ﻏﺮب اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﻨﺎب ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﯾﺎ ﻋﺎﻣﺪا ﯾﺎ از روی ﺑﯽاﻃﻼﻋﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪی اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮده‌اند، چرا که ﻫﺎﯾﺪﭘﺎرک در ﻣﺮﮐﺰ ﺷﻬﺮ ﻟﻨﺪن واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻠﺴﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮای اﻋﺘﺮاض و ﺑﻬﺘﺮ دﯾﺪه ﺷﺪن در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن تبدیل شده است.
ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺗﻬﺮان ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﺗﺌﻮری ﻧﻪ در ﻣﺮﮐﺰ ﺷﻬﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺎﯾﯽ در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ اﺳﺖ. از این روی باید گفت: «ﺟﻨﺎب ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار، ﺑﯿﺎﺑﺎنﻫﺎی اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ تهران نیز ﺣﺘﯽ در ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه ﭘﺮﺑﺎزدﯾﺪ چون ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه ﮐﺘﺎب ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﻓﻖ عمل کند، ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ اﻋﺘﻘﺎدی ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺣﻖ ﻣﺮدم و ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪن ﺣﺮﻓﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿد».
علی نیکویی
دکترای تاریخ هنر