در طی چند سال گذشته ، پول آتی با تغییرات قابل توجهی مواجه بودهاست. بسیاري از سوالات مهم مطرح شده و پاسخهاي زیادي در اذهان شکل گرفته است. یافتههاي ارائهشده در این فصل مبتنیبر تلاش هاي قبلی براي روشن کردن بسیاري از موضوعات مهم و افزودن ابعادي است که تا کنون به میزان زیادي نادیده گرفته شده است. پیشرفتهاي عمده در شرایط اقتصادي و اجتماعی در مدت دو تا سه دهه دیگر تا چه مقدار، ممکن است به این نوع از پول بستگی داشته و باعث استفاده از پول دیجیتال در بیشتر معاملات بازار(اگر نه همه) شود؟
این سوال از مأموریتها و برنامههاي قبلی سازمان بینالمللی همکاري و توسعه اقتصادي(۱) است، یافتههاي اخیر این سازمان در قرن ۲۱ نشان از تغییرات اقتصادي، اجتماعی و حکومتی جوامع و گذر از جوامع کشاورزي به صنعتی است.
تعریف مسئله و سه نکته اساسی
اغلب اوقات، مبحث پول آتی را با تعریف پول اشتباه می گیریم(این اشتباه در عملکردهاي مختلف آن، اشکال مختلف و سازوکارهاي چندگانه براي انجام معاملات میتواند باشد). بدون ارائه یک بررسی سیستماتیک و بازي با واژگان، ارزش این را دارد که سه نکته اساسی را بررسی کنیم که با هم یک پایه تحلیلی محکم براي نزدیک شدن به تعریف پول آتی را فراهم میکنند.
نکته اول
براي بیشتر اقتصاددانان، پول در خدمت سه عملکرد کلاسیک است. بهعنوان واحد حساب، روش پرداخت و ذخیره ارزش.
در آینده چشمانداز کمی براي تغییر در این ویژگیهاي اساسی وجود دارد.
نکته دوم
پول آتی یکی از انواع مختلف پول است، که همه آنها نباید در خدمت هر سه عملکرد اصلی پول باشند.
نکته سوم
بدونشک تکثیر روشهاي پرداخت یا معاملات ، اعماز فیزیکی و دیجیتالی، طی چند دهه آینده وجود خواهد داشت.
فضای پولی
یکی از ایدههاي شکل گیري پول آتی “فضاي پولی” است که به عرف اشاره دارد، هم بهمعناي فیزیکی یک قلمرو خاص و هم بهمعناي واقعی یک بازار خاص که در آن پول خاصی به یک یا دو یا هر سه کارکرد خدمت می کند. بهعنوان مثال، قلمرو ژاپن یک فضاي پولی سرزمینی را تعریف میکند، در حالی که بازارهاي نفت یک فضاي پولی مجازي را تعریف میکنند که دلار آمریکا را استفاده مینماید. دومین مفهوم مفید مفهوم “سلسله مراتب پولی۲” است که در یک فضاي پولی وجود دارد. این مفهوم به تشخیص اشکال مختلف پول و روابطی که بین آنها وجود دارد کمک می کند.
شناخت سلسله مراتب نوعی پول میتواند ما را به درك تمام عملکردهاي اصلی پول نائل کند. در اینجا یادآوري می شود که پول، نوعی اعتبار است و بالاترین درجه اعتبار آن زمانی است که این اعتبار بهواسطه ارز منتشر شده باشد.
اقتدار سیاسی مشروع و پایدار
اقتدار سیاسی مشروع و پایدار در سلسله مراتب پولی داراي دو مزیت مهم است.
نخست اینکه دولت میتواند مشخص کند که پرداخت بدهیهاي مالیاتی باید با ارز مشخصی انجام شود.
دوم، در کمال آرامش، وقتی دولت تعادل مالی خود را در اندازه قابلقبولی حفظ میکند، به قوانین حاکمبر مشروعیت سیاسی احترام میگذارد و بهنظر میرسد براي حفظ حاکمیت ارضی خود موقعیت خوبی دارد. معمولاً اطمینان گستردهاي وجود دارد که واحد پول یک واحد حساب عمومی و روش پرداخت در آینده است(غالباً این پذیرش یک شرط قانونی در یک فضاي پولی سرزمینی است).
در سلسله مراتب پول، به نقدینگی و اثربخشی کمتر توجه شده است. نقدینگی، که به معناي سهولت بازپرداخت آن در ارز غالب است و اثربخشی آن در انجام عملکردهاي مختلف پول است. براي مثال، کارتهاي هوشمند استفاده شده توسط برخی از شرکتهاي تلفنی اصلاً بهعنوان یک واحد حساب عمومی عمل نمیکنند(هیچ قیمتی در این واحدها ارسال نمیشود) و بهعنوان ذخیره ارزش محدود هستند و با انقضاي آن هیچکس دیگري آنها را قبول نمیکند. علاوهبر این، این کارتها امکان تبدیل شدن به پول دیگر را ندارند.
با این وجود و علیرغم چنین محدودیتهایی، این نشانههاي خصوصی شکل اصلی پول است. در حالی که کارت اعتباري یا سازوکار معاملاتی دیگر، مانند کارت بدهی، صرفاً با استفاده از شکل غالب پول، مبادله را تسهیل میکند.
با توجه به فضاهاي پولی و سلسله مراتب، مشخص میشود که بیشتر بحثهاي فعلی در مورد “پول الکترونیکی” در مورد شکلهای جدید پول نیست بلکه بیشتر در مورد راههاي جدید اجراي معاملات با شکلهای موجود است. وقتی شخص یا یک موسسه پیشنهاد ایجاد پول الکترونیک را میکند(که پولی نوظهور است و قول بازپرداخت آن را در یک ارزش خاص دارد)، شکلهای جدیدي از پول بهوجود میآید. در بیشتر شرایط، این پول الکترونیک جدید با نقاط ضعف بسیار در سلسله مراتب پولی آغاز میشود. در مقابل، ابزارهاي جدید یا فناوري جدید براي رفع این مشکل و ثبت معاملات پیشقدم میشوند.
بنابراین هنگام معرفی کارتهاي اعتباري، هیچ تلاشی براي رفع مشکلات جلب اعتماد کاربران از راه تلاش براي معرفی فرم جدیدي از پول خصوصی وجود ندارد. کارتهاي اعتباري به سادگی، راهی آسان براي استفاده از ارز حاکم بر سلسله مراتب پولی ارائه میدهند.
شکل۱- از این مفاهیم استفاده میکند تا یک زمینه گرافیکی براي نقشه بُرداري جهتهاي احتمالی براي آینده پول فراهم کند.
در شکل ( 1) و در یک فضاي دوبعدي رابطه سلسله مراتب پول(ابزار داد و ستد مورد قبول) و فضاي پولی(فضاي بازار و فضاي قابل داد و ستد) را مورد بررسی قرار میدهیم.
با تقسیم این فضاي دو بعدي به چهار ربع، در مییابیم: در ربع پایین و سمت چپ سلسه مراتب پول از یک از پول غالب و مشهود و در یک فضاي ملموس و فیزیکی انجام میشود. از نظر تاریخی، اکثر جوامع در این ربع فعالیت میکنند. امروزه این حوزه بیشتر معاملات مربوط به افراد، بازرگانان خردهفروشی و مشاغل کوچک را شامل میشود.
با این حال، با گذشت زمان، وزن معاملات از نظر مقدار بیشتر به سمت ربع پایین و سمت راست پایین حرکت کرده است. در بازارهاي خاص مانند نفت، ارز خارجی و بازارهاي مالی(بهطور کلی)، معاملات از نظر قلمرو کمتر محدود شده و بیشتر مجازي هستند. اگرچه در اکثر موارد قويترین ارزهاي سلطه پولی همچنان بر تسلط خود ادامه میدهند. سوال مطرح شده در شکل(۱) این است که معاملات در آینده تا چه اندازه بهسمت دو ربع بالا منتقل خواهند شد که بیشترین تفاوت را با بازار امروزه را دارند؟
دکتر وحید صادقی